Glasilo Podružnice Srpskog lekarskog društva Zaječar

 Godina 2006     Volumen 31     Suppl 1     
  [ Home ] [ Program ] [ Radovi ] [ Indeks autora ] [ Mapa ]  
                 
 

XXV Timočki medicinski dani :::
Selektovani radovi

   [ <<< ] [ >>> ]  
  7. Prevalenca gojaznosti kod dece osnovnoškolskog uzrasta u Nišavskom okrugu
(Prevalence of obesity among primary schoolchildren in Nišava District)
Maja Nikolić (1) (2), Suzana Milutinović (2), Mariola Stojanović (2), Snežana Gligorijević (2), Danijela Cvetković (3)
(1) MEDICINSKI FAKULTET UNIVERZITETA U NIŠU (2) INSTITUT ZA ZAŠTITU ZDRAVLJA U NIŠU (3) DOM ZDRAVLJA NIŠ

Sažetak: Zbog povezanosti sa brojnim faktorima rizika za nastanak masovnih nezaraznih bolesti, trendove u gojaznosti kod dece je neophodno brižljivo i kontinuirano pratiti. Cilj rada je bio utvrditi prevalencu gojaznosti kod dece osnovnoškolskog uzrasta iz Nišavskog okruga. Ukupno je ispitano 10274 deteta (5021 dečak i 5253 devojčice) uzrasta od 7 do 15 godina. Istraživanje je radjeno kao transverzalna studija tokom 2002. i 2003. godine. Standardnim postupcima merene su telesna masa i telesna visina, na osnovu kojih je računat indeks telesne mase. Nadjena prekomerna telesna masa (P85 - P95) je kod dečaka iznosila od 9.8-10.0 %, a kod devojčica 9.6-10.11% u zavisnosti od uzrasta. Gojaznost je utvrdjena kod 5.0-5.15 % dečaka i 5.01-5.33 % devojčica. Indeks telesne mase preko 85-og percentila imalo je ukupno od 14,3 % dece (devojčice uzrasta 7 godina ) do 15.19 % (devojčice uzrasta 12 godina ), što je znatno više u odnosu na ranije sprovedena istraživanja. Dobijeni rezultati potvrdjuju da je neophodna hitna, dobro osmišljena društvena akcija za sprečavanje epidemije gojaznosti medju decom u našoj zemlji.
Ključne reči: prevalenca, gojaznost, školska deca

Summary: Numerous investigations have been documented that obesity is risk factor for many non-communicable diseases, so it is very usefull to monitor trends of obesity among children. The aim of the paper was to determine the prevalence of overweight and obesity among primary school children in Nišava district. The crossover study encompassed 10274 children (5021 boys and 5253 girls) aged from 7 to 15 years and it was conducted between January 2002 and December 2003. The body mass indices (BMIs) were calculated using the anthropometric measurements (body heights and body weights) measured by trained physicians or nurses. Overweight (P85 - P95) was observed in 9.8-10.0 % boys, and in 9.6-10.11% of girls depending of age. Obesity was determined in 5.0-5.15 % boys and 5.01-5.33 % girls. On the basis of BMI the incidence of the overall overweight (> P85) among the examined children was from 14,3 % (girls age seven years ) to 15.19 % (girls age 12 years ) and these rates were higher than in previous investigation. These results indicated that prevention measures should begin before the school age.
Key words: prevalence, obesity, schoolchildren

UVOD

Gojaznost je proglašena za globalnu epidemiju još pre desetak godina (1). Ukoliko se gojaznost pojavi u detinjstvu veoma često se nastavlja u adultnoj dobi, predstavlja faktor rizika za mnoge masovne nezarazne bolesti (2,3) i dovodi do značajnih zdravstvenih i socio-ekonomkih komplikacija (4,5). Posebno zabrinjava što je proteklih dve decenije broj gojazne dece u svetu narastao više puta, tako da je danas u svetu preko 150 miliona dece gojazno (6). Mada je gojaznost najzastupljenija u visokorazvijenim zemljama, brzo se širi ka svetu u razvoju posebno ka državama u tranziciji (7,8), tako da je trendove gojaznosti dece potrebno brižljivo i kontinuirano pratiti. Istraživanja ove problematike u našoj zemlji su nedovoljno često radjena, te ih je neophodno aktuelizirati.
Definicija gojaznosti u dečjem uzrastu je veoma različita. Standardi za utvrdjivanje stanja ishranjenosti se ne podudaraju po metodologiji i referentnim vrednostima, tako da se i dobijeni rezultati merenja dece teško porede (9, 10). U našoj zemlji ne postoje nacionalni standardi rasta i razvoja dece (grafikoni rasta), što dodatno otežava problem monitoringa.U svakom slučaju, antropometrijska merenja su univerzalan, jeftin, prikladan, primenljiv i neinvazivan metod koji se najčešće koristi u praksi (11). Cilj rada je bio utvrditi prevalencu gojaznosti kod dece osnovnoškolskog uzrasta iz Nišavskog okruga. Poznavanje učestalosti zdravstvenog problema na nivou populacije, posebno vulnerabilnih grupa omogućava kasniju evaluaciju preduzetih preventivnih mera i bolju kontrolu boleti.

MATERIJAL I METODE

Istraživanje je radjeno kao epidemiološka studija preseka i deo je projekta “Praćenje rasta i razvoja dece u Srbiji” koji su pod pokroviteljstvom UNICEFA sproveli Instituti i Zavodi za zaštitu zdravlja u Srbiji i Domovi Zdravlja tokom 2002. i 2003. godine. U ovom radu su prikazani podaci dobijeni antropometrijskim merenjem 10274 dece (5021 dečaka i 5253 devojčica) sa teritorije Nišavskog okruga iz četiri uzrasne grupe (od navršene šeste do sedme godine, od navršene osme do devete godine, od navršene 11-te do 12-te godine i od navršene 14-te do 15-te godine).
Antropometrijska merenja su sproveli lekari ili pedijatrijske sestre koji su prošli odgovarajuću obuku u Institutu za zaštitu zdravlja u Nišu. Standardnim postupcima merene su telesna masa i telesna visina dece. Telesna masa (izražena u kg) merena je baždarenom medicinskom decimalnom vagom, a telesna visina (u cm) merena je pomoću antropometra, bez obuće sa sastavljenim petama i glavom u horizontalnoj poziciji u tzv. Frankfurtskoj ravni. Ispitanici su mereni u donjem vešu, u jutarnjim satima. Indeks telesne mase (ITM, kg/m2) izračunat je za svako dete ponaosob iz podataka o telesnoj visini i telesnoj masi. Podaci o datumu rodjenja i lični podaci deteta dobijeni su iz zdravstvenih kartona i zajedno sa rezultatima merenja beleženi u odgovarajuće formulare.
Statistička obrada podataka radjena je u Institutu za zaštitu zdravlja u Nišu. Podaci su iz formulara uneti u račuanr, a zatim obradjeni standardnim statističkim metodama uz pomoć statističkog programa EPI INFO.
Ocena stanja ishranjenosti dece radjena je na osnovu medjunarodno priznatih kriterijuma (12) - percentilne vrednosti P85-P95 smatrane su prekomernom telesnom težinom, a percentilne vrednosti preko 95 su značile gojaznost. Budući da nisu još zvanično promovisane nacionalne tablice rasta i razvoja dece u našoj zemlji, dobijene vrednosti indeksa telesne mase poredjene su sa izračunatim percentilnim vrednostima za datu populaciju dece iz Nišavskog okruga. Prevalenca gojaznosti i prekomerene telesne mase odredjena je na osnovu percentilnih vrednosti indeksa telesne mase za uzrast.

REZULTATI

Uzorak dece je predstavljen na tabeli 1. Najviše ispitanika bilo je u uzrasnoj grupi dece od jedanaeste do navršene dvanaeste godine, a najmanje u grupi dece od šest do sedam godina Dečaci i devojčice su bili jednako zastupljeni u istraživanju (48.9% i 51.1% ), a nije bilo statistički značajne razlike u distribuciji ispitanika po polu ni po uzrasnim grupama.
 		  
 
Uzrast (god) Muški Ženski Ukupno P*
7 408 375 783 > 0,05
9 1647 1652 3299 > 0,05
12 1920 1909 3929 > 0,05
15 1046 1317 2363 > 0,05
Ukupno 5021 5253 10274 > 0,05
Tabela 1.
Struktura ispitanika po polu i uzrastu (*χ2 – test)		  
 
Prosečne vrednosti telesne visine kod dečaka i devojčica Nišavskog okruga nisu se statistički značajno razlikovale po uzrastima, osim za najstariji uzrast, gde su dečaci bili statistički značajno viši od devojčica (tabela 2).
Prosečne vrednosti telesne mase kod ispitanih dečaka i devojčica Nišavskog okruga su se statistički značajno razlikovale jedino u uzrastu od dvanaeste godine, gde je prosečna telesna masa dečaka bila nešto preko 5 kg veća u odnosu na vršnjakinje (tabela 3). U ostalim ispitanim uzrastima nije bilo statitički značajne razlike u prosečnim telesnim masama po polu.
Percentilna distribucija antropometrijskih parametara ispitanika po polu data je na tabeli 4.
Prevalenca prekomerne telesne mase u ispitanoj populaciji na osnovu indeksa telesne mase je kod dečaka iznosila od 9.8-10.0 %, a kod devojčica 9.6-10.11% u zavisnosti od uzrasta. Gojaznost je utvrdjena kod 5.0-5.15 % dečaka i 5.01-5.33 % devojčica (grafikon 1).
Dobijena razlika u prevalenci gojaznosti i prekomerne telesne težine izmedju dečaka i devojčica nije bila statistički značajna (p >0.05) i kretala se oko 5% za gojaznost, tj. oko 10% za prekomernu telesnu masu. Takodje, nije bilo signifikantne razlike izmedju uzrasnih grupa u prevalenci gojaznosti (p >0.05).
Ukupno gledano na teritoriji Nišavskog okruga oko 15% dece školskog uzrasta ima problema sa prekomernom telesnom težinom (predgojazno je ili gojazno).

DISKUSIJA

Studija predstavlja aktuelno istraživanje prevalence gojaznosti i prekomerne telesne mase medju školskom decom i Nišavskog okruga zasnovano je na populacionom pristupu čime se u prvi red stavlja prevencija. Rezultati ukazuju da je više od jednog školskog deteta u Nišavskom okrugu od deset sa prekomernom telesnom težinom, a više od jednog od dvadesetoro dece je gojazno. To utiče i na prevalencu gojaznosti u kasnijoj životnoj dobi. U Srbiji je 2000. god. 36% odraslih bilo predgojazno, a 15% odraslog stanovništva gojazno (4).
U nedostatku poredljivih podataka iz drugih područja Srbije, u ovom trenutku ne može se reći koliko je to u odnosu na druge regione, budući da se rezultati nacionalne studije Praćenje rasta i razvoja dece u Srbiji tek očekuju. U poredjenju sa nedavnim studijama sprovedenim na teritorije Vojvodine (13, 14), zastupljenost dece sa prekomernom telesnom težinom i gojazne dece u Nišavskom okrugu i Novom Sadu je skoro identično, što je vrlo zabrinjavajuće. Naime, tradicionalno je Vojvodina smatrana za područje Srbije sa nepravilnim navikama u ishrani i visokim procentom gojaznih u mnogim populacionim grupama, značajno višim u odnosu na ostala područja Srbije. Rezultati ovog istraživanja ukazuju da je problem gojaznosti kod dece prisutan i u Nišavskom okrugu. Na visoku prevalencu poremećaja stanja ishranjenosti kod dece na našim prostorima ukazivano je i pre više decenija (15,16), tako da je čest monitoring na nacionalnom i regionalnim nivoima nužan.
Već su neki istraživači (17, 18) zaključili u svom istraživanju sprovedenom kod Kanadske dece uzrasta 7–13 godina da je rizik za pojavu prekomerne telesne mase i gojaznosti značajnije povezan sa vremenskim trendom u odnosu na demografske ili geografske varijable.
Prevalenca prekomerne telesne težine i gojaznosti kod školske dece Nišavskog okruga razlikuje se u odnosu na razvijene zemlje . Poredeći rezultate ovog istraživanja sa podacima iz sličnih istraživanja u svetu, može se reći da su deca osnovnoškolskog uzrasta sa prostora Nišavskog okruga u manjem procentu gojazna u odnosu na vršnjake iz razvijenih zemalja., naroćito u odnosu na Zapadnu Evropu i SAD (19-22). Medjutim, ove zemlje takodje beleže i veću prevalencu predgojaznosti i gojaznosti kod odraslih (23).
Rezultati ukazuju da je i te kako potrebno i opravdano pratiti adipoznost kod školske dece u Srbiji na populacionom nivou. Monitoring je i do sada bio inkorporiran u postojeći sistem zdravstvene zaštite školske dece, ali rezultati često nisu bili objedinjeni i problem dečje gojaznosti nije mogao biti u potpunosti sagledan. Mere za prevenciju gojaznosti u dečjem uzrastu nije moguće evaluirati bez merljivih varijabli kao što su prevalenca, incidenca i sl. Dobijeni podaci predstavljaju dobru osnovu za praćenje trendova gojaznosti u budućnosti u Nišavskom okrugu i preduzimanje odgovarajućih preventivnih mera za rešavanje ovog rastućeg zdravstevnog problema.
Preporuke za prevenciji povećane telesne mase i goajznosti u dečjem uzrastu na nivou populacije zasnovane su na naučnim dokazima iz velikog broja studija (24-26). Ubedljivi dokazi su da redovna fizička aktivnost i visok unos nesvarljivih polisaharida snižavaju rizik za pojavu gojaznosti, dok sedentarni način života i čest unos hrane velike energetske gustine, a siromašne mikronutrijentima povećavaju rizik za gojaznost kod dece. Verovatni dokazi su da izbor zdrave hrane za decu u porodici i školi i dojenje smanjuju rizik, dok zasladjeni bezalkoholni napici i reklama za brzu hranu povećavaju rizik za pojavu gojaznosti kod dece. Mogući dokazi su da hrana niskog glikemijskog indeksa i bogata proteinima smanjuje rizik, a velike porcije i veliki broj obroka pripremljenih van kuće i jednolične navike u ishrani povećavaju rizik za gojaznost. U svakom slučaju, ishranu dece treba bazirati na namirnicama niske energetske gustine (voće, povrće) i integralnim žitaricama (dobar izvor dijetnih vlakana).

Tabela 2. Karakteristike telesne visine ispitanika (*χ2 – test)


Tabela 3.Karakteristike telesne mase ispitanika (*χ2 – test)


Tabela 4. Percentilna distribucija antropometrijskih parametara ispitanika po polu



Grafikon 1. Prevalenca gojaznosti i prekomerne telesne mase kod ispitane dece

ZAKLJUČAK

Gojaznost dece školskog uzrasta na prostoru Nišavskog okruga postaje sve značajniji socijalno medicinski problem.
Indeks telesne mase preko 85-og percentila imalo je ukupno od 14,3 % (devojčice uzrasta 7 godina ) do 15.19 % (devojčice uzrasta 12 godina )ispitane dece Nišavskog okruga.
Zastupljenost gojaznosti kod dece Nišavskog okruga je slična sa područjem Vojvodine, a nešto manja u odnosu na razvijene zemlje.
Dobijeni rezultati potvrdjuju da je neophodna hitna, dobro osmišljena društvena akcija za sprečavanje epidemije gojaznosti medju decom u našoj zemlji.
Identifikacija faktora rizika za nastanak gojaznosti kod dece našeg područja bila bi dobra osnova za kontrolu i prevenciju ove bolesti.
Postoji potreba da se dobiju sigurniji nacionalni standardi za ocenu stanja ishranjenosti (tablice rasta i razvoja) dece u Srbiji.

LITERATURA

  1. WHO. Obesity: preventing and managing the global epidemic. Report of a WHO consultation. Technical Report Series No 894. WHO, Geneva, 2000.
  2. WHO. Diet, nutrition and the prevention of chronic diseases.Technical Report Series No 916. WHO, Geneva, 2003.
  3. Janssen I, Katzmarzyk PT, Ross R. Body mass index, waist circumference and health risk. Evidence in support of current National Institutes of Health Guidelines. Arch Intern Med 2002;162:2074-9.
  4. Republička stručna komisija za izradu i implementaciju vodiča u kliničkoj praksi. Ministarstvo zdravlja Republike Srbije. Gojaznost. Nacionalni vodič za lekare opšte prakse. 1. izd. Beograd: Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu, CIBID; 2004.
  5. Wolf AM. Economic outcomes of the obese patient. Obes Res 2002;10 Suppl 1:58S-62S.
  6. International Obesity Task Force. Childhood obesity. Report 2004;1-5.
  7. Lobstein T, Frelut ML. Prevalence of overweight among children in Europe. Obes Res 2003;4(4):195-200.
  8. Caballero B, Himes JH, LohmanT, Davis SM, Stevens J, Evans M, Going S, Pablo J. Body composition and overweight prevalence in 1704 schoolchildren from 7 American Indian communities. Am J Clin Nutr 2003;78:308-12.
  9. Luciano A, Bressan F, Bolognani M, Castellarin A, Zoppi G. Childhood obesity: different definition criteria, different prevalence rate. Minerva Pediatr 2001;53(6):537-41.
  10. Mirilov J, Mirosavljev M. Antropometrijski pokazatelji gojaznosti dece školskog uzrasta. Hrana i ishrana 2004;45(1-2):7-9.
  11. WHO.Physical status. The use and interpretation of anthropometry. Report of a WHO expert committee.Technical Report Series No 854. WHO, Geneva, 1995.
  12. Must A, Dallal GE, Dietz WH. Reference data for obesity: 85th and 95th percentiles of body mass index (w/ht2) - a correction. Am J Nutr 1991;54:773.
  13. Mirilov J, Bjelica A. Prevention of child obesity as a measure of preventing malignant diseases. Arch Oncol 2004;12(4):213-4.
  14. Mirosavljev M, Martinov-Cvejin M, Ilić G, Mijatović-Jovanović V, Mirilov J. Mogućnost evaluacije stanja ishranjenosti školske dece kod nas. In: Pavlović M, editors. Ishranjenost dece. Subotica,UNICEF; 1999; 61- 70.
  15. Mirilov M. Potrebe i mogućnosti za unapredjenje ishrane dece u SAP Vojvodini. Hrana i ishrana 1971;11-12:495-504.
  16. Radovanović M, Mirilov M, Monarov E. Telesna razvijenost i uhranjenost dece SAP Vojvodine u odnosu na istu populaciju drugih regiona SFRJ. Socijalna zaštita 1975;3:23-8.
  17. Willms JD, Tremblay MS, Katzmarzyk PT. Geographic and demographic variation in the prevalence of overweight Canadian children. Obes Res 2003;11(5):668-73.
  18. Tremblay MS, Willms JD. Secular trends in the body mass index of Canadian children [published erratum appears in CMAJ 2001;164(7):970]. CMAJ 2000; 163(11): 1429-33.
  19. Massa G. Body mass index measurements and prevalence of overweight and obesity in school-schildren living in the province of Belgian Limburg. Eur J Pediatr 2002;161(6):343-6.
  20. Ogden C, Flegal K, Carroll M, Johnson C. Prevalence and trends in overweight among US children and adolescents, 1999–2000. JAMA 2002; 288 (14): 1728-32.
  21. Krassas GE, Tzotzas T, Tsametis C, Konstantinidis T. Prevalence and trends in overweight and obesity among children and adolescents in Thessaloniki, Greece. J Pediatr Endocrinol Metab 2001;14(5):1319-26.
  22. Padez C, Mourao I, Moreira P, Rosado V. Prevalence and risk factors for overweight and obesity in Portuguese children. Acta Paediatr 2005;94(11):1550-7.
  23. Obesity Management Task Force Guidelines: Management of Obesity in Adults:Project for European Primary care. Int J Obes 2004;28:S226-S231.
  24. WHO.CINDI Dietary Guide.WHO Regional Office for Europe.Copenhagen, 2000
  25. Stojisavljević D, Danojević D, Bojanić J, Jandrić LJ.Uživajte u hrani i budite aktivni, Banja Luka, Institut za zaštitu zdravlja Republike Srpske, 2005.
  26. Kafatas A, Codrington CA. “Eurodiet”. Nutrition and diet for healthy lifestyles in Europe.European Commission, 2001.

Adresa autora:
Doc dr Maja Nikolić
Ul. Nade Tomić 13/32, 18000 Niš
Tel. 018-251-265; Fah 018-258-333
e-mail: mani@junis.ni.ac.yu

 
  [ Home ] [ Program ] [ Radovi ] [ Indeks autora ] [ Mapa ]  

Timočki medicinski glasnik, Zdravstveni centar Zaječar
Rasadnička bb, 19000 Zaječar, Srbija
E-mail: vemil@open.telekom.rs

  Infotrend Crea(c)tive Design