Terenski rad službe hitne medicinske pomoći u Zaječaru za 2000. godinu
The field work of emergency service in Zaječar during year 2000

Mirjana Milićević, Svetlana Mladenović, Vladimir Mitov, 
Slaviša Kostić, Bojana Petković, Zoran Živković
Služba hitne medicinske pomoći, Zdravstveni centar Zaječar

Sažetak: Rad Službe hitne medicinske pomoći (SHMP) Zaječar u 2000god. analiziran je po mesecima, danima, smenama i u zavisnosti od mesta ukazivanja neodložne medicinske pomoći. Rezultati su dobijeni retrospektivnom analizom evidencije protokola bolesnika SHMP Zaječar za 2000 god. U toku posmatrane godine 15.324 pacijenta je imalo potrebu za ukazivanjem hitne medicinske pomoći. Od ovog broja 11991 pacijentu pomoć je pružena u ambulantskim uslovima, dok je za 3333 bolesnika bila neophodna intervencija na terenu. Od ukupnog broja izlazaka na teren 2.772 je bilo u gradu, pri čemu je pređeno 19.404 km i pri tom je provedeno 1.386 sati. Seoskih vizita je bilo 561, a ekipe su van grada provele 899 sati, prešavši 19.119 km. SHMP Zaječar je u toku 2000 god. prešla ukupno 38.523 km i provela 2.285 sati na terenu. Terenski rad je zastupljeniji u zimskim mesecima u odnosu na letnje, s tim što ima više pregleda u dnevnoj smeni, dok je u letnjim mesecima ta razlika neznatna u korist noćnih pregleda. Najviše pregleda u ambulantnim uslovima ima nedeljom, a izlazaka na teren subotom. 

Summary: Work of Emergency Service (ES) in Zajecar during 2000th, was analyzed by months, days, shifts and depending of place for urgent help. Retrospective analyses of protocol evidence of patients ES Zajecar gave the results for 2000th. 15324 patients had needs for urgent medical help during observed zear. From that number, help was given to 11991 patients in Ambulance conditions, while field intervention was necessary to be given to 3333 patients. From total number of field interventions, 2772 were done in town, with passed 19404 km and spent 1386 hours. In villages were 561 doctor calls, and medical team spent 899 hours out of town, and passed 19119 km. During 2000th medical team from Urgentcy service passed 38523 km in total and spent 2285 hours on the field. Fieldwork was more usual during the winter than the summer months. There were more examinations during the day shifts in winter, while there were more night shifts during the summer months. But this diference was insignificant. The most examinations in Ambulance conditions have been done during the Sundays and field interventions were frequent during the Saturdays.

Uvod

Služba hitne medicinske pomoći (SHMP) se septembra 1980. god. odvojila od službe opšte medicine. Njene usluge pružanja medicinske pomoći stoje na raspolaganju svim stanovnicima na teritoriji opštine Zaječar 24 časa dnevno.
Ovu službu čine: 1 lekar specijalista opšte medicine, 5 specijalista urgentne medicine, 5 lekara opšte medicine (od toga jedan na specijalizaciji iz urgentne medicine), 12 med. tehničara, 5 vozača i 2 čistačice.
Rad SHMP je timski, po turnusima. Turnus se sastoji od 2 lekara, 2 tehničara i 1 vozača (minimum za rad je 4 člana). Terenski rad se obavlja vozilom marke Fiat Dukato.
Opština Zaječar obuhvata površinu 1.069 km2, sastoji se od 42 naselja i 1 banje (Gamzigradska banja). Stanovništvo opštine Zaječar broji 65.837 stanovnika, od toga je 39.676 stanovnika u gradu, u 13.985 domaćinstava, i 26.161 stanovnika na selu u 8.377 domaćinstava (po popisu iz 2001/2002 godine). Putna mreža na teritoriji opštine Zaječar iznosi 495 km, od toga 89 km magistralnih, 212 km regionalnih i 194 lokalnih puteva. 
Svrha rada je sagledavanje mogućnosti bolje organizacije pružanja hitne medicinske pomoći. 

Materijal i metode

Ispitivanu grupu činili su svi pacijenti koji su se javili SHMP Zdravstvenog centra Zaječar u 2000.godini.
Rezultati istraživanja dobijeni su retrospektivnom analizom evidencije protokola bolesnika u SHMP Zaječar. Broj intervencija je prikazan po mestu ukazivanja pomoći, mesecima, danima i smenama.
Kategorizacija sela je izvršena na osnovu prosečne kilometraže potrebne za odlazak i povratak ekipe do određenog sela i to: I kategorija do 24 km, II kategorija od 25 do 49 km, III kategorija od 50 do 74 km, i IV kategorija preko 75 km.
Terenski rad u gradu posebno je razmatran, tako da je prosečna kilometraža oko 7 km, a vreme potrebno za obavljanje vizite do 30 minuta.
Vreme potrebno za odlazak i povratak sa terena takođe je razmatrano u zavisnosti od udaljenosti mesta gde je intervencija potrebna, godišnjeg doba i vremenskih uslova, stanja puteva, ispravnosti vozila i vremena potrebnog za ukazivanje adekvatne medicinske pomoći.
S obzirom da je teren zastupljeniji u zimskim mesecima razmatrano vreme obavljanja vizite je maksimalno za odgovarajuću kategoriju sela.
Treba napomenuti da se veći broj vizita obavi i za kraće vreme, ali zato ima i vizita koje zahtevaju više vremena.

Rezultati

U toku 2000 god. pomoć SHMP u Zaječaru zatražilo je 15.324 pacijenata. Distribucija pregleda po smenama, mestu ukazivanja pomoći (ambulanta, teren) i vrsti terena, prikazana je u tabeli 1. i 2.
Najveći broj izlazaka na teren je u zimskim mesecima, najviše u januaru 477 a najmanje u aprilu 227. Ambulantskih pregleda ima više u letnjim mesecima (izuzetak je januar, 1.199) najviše pregleda u julu 1.160 a najmanje u februaru 790.
Ukupan broj pregleda u ambulantskim uslovima i na terenu, po mesecima prikazan je grafikonom 1.
U odnosu na smenu kad pacijenti zatraže pomoć, distribucija pregleda izgleda kao na grafikonu broj 2. Jun, jul, avgust i septembar su meseci kad ima više pregleda u toku noćnih dežurstava (izuzetak januar, 752) i to u julu 722, a najmanje u decembru 432. Dnevnih pregleda ima više u zimskim mesecima , u januaru 921, a najmanje u julu 571.
Razmatrajući rad ekipa SHMP na terenu, dolazi se do sledećih rezultata prikazanih na grafikonu broj 3. U gradu je obavljeno najviše vizita u januaru 418 i oktobru 246 a najmanje u aprilu 187 i maju 188. Broj seoskih vizita kreće se od 27 u septembru do 59 u maju.
Ukazivanje neodložne medicinske pomoći na terenu, zastupljenije je u dnevnim nego u noćnim smenama, i to u januaru 274 i decembru 186 a najmanje u junu 125. Noćnih vizita ima takođe najviše u januaru 200 i novembru 124, a najmanje u decembru 91 i aprilu 95. Rezultati su dati na grafikonu broj 4.

Tabela 1: 
Broj ukupnih pregleda u ambulanti i na terenu, po smenama u SHMP Zaječar u toku 2000. god.

Diskusija

Rad službe hitne medicinske pomoći zavisi od mnogobrojnih činilaca: od samog sastava turnusa, ispravnosti vozila, stanja i osobina putne mreže, godišnjeg doba i vremenskih uslova, prirode bolesti i vrste povrede zbog kojih je pomoć neophodna, kao i od broja lica koja iziskuju hitnu medicinsku intervenciju.
Veći deo godine rad SHMP odvija se sa 4 umesto 5 članova, što ima za posledicu nemogućnost brzog odlaska na teren (zbog rada u službi), ili dok je ekipa na terenu, naročito van grada, nemogućnost pružanja bilo kakve pomoći u gradu, čak i u samoj ambulanti hitne medicinske pomoći (ako je četvrti član medicinski tehničar), ili neadekvatne pomoći (ako je četvrti član lekar).
Vozilo koje je u upotrebi preko čitave godine, je osnovno sredstvo bez koga se rad SHMP na terenu ne bi mogao zamisliti. Od njegove ispravnosti i posedovanja odgovarajuće propratne opreme (posebno u zimskim uslovima), zavisi vreme transporta.
Rad u terenskim uslovima je zastupljeniji u zimskim mesecima, pa stanje i osobine puteva kao i sami vremenski uslovi (zavejani putevi) bitno utiču na rad ove službe.
Raznovrsna patologija zbog koje je neophodna hitna medicinska intervencija, zahteva različito vreme medicinskog angažovanja radi stabilizacije pacijenta. U nesrećama gde je povređeno više od jednog lica, postoji problem gubitka vremena unutar ¨zlatnog sata¨ (jedna ekipa, jedno vozilo).
Iz rezultata rada se uočava da ima više ambulantnih nego terenskih pregleda, da su takvi pregledi brojniji u letnjim mesecima i dnevnim smenama. Izlazaka na teren ima više u zimskim mesecima i to u gradu više nego u selima. Od seoskih najzastupljenije su vizite u selima II kategorije.
Preko vikenda dolazi do povećanja broja pregleda i u službi i na terenu. Nedelja je dan sa najviše, a četvrtak sa najmanje ambulantskih pregleda. Najviše vizita se obavi subotom a najmanje petkom.U zimskim mesecima ima više dnevnih intervencija na terenu, dok je u letnjim ta razlika neznatna u korist noćnih vizita. 
Mesec januar je u 2000. godini sa nešto većim brojem pregleda i vizita u odnosu na ostale mesece, što se može tumačiti samom patologijom bolesnika koji su se javljali tada (veliki broj virusnih infekcija). Kod hroničnih bolesnika došlo je do pada imuniteta iz istih razloga, pa je i broj intervencija na terenu povećan.
Za poboljšanje rada ove službe, pre svega neophodan je pun sastav turnusa, postojanje rezervnog vozila u punoj tehničkoj ispravnosti i sa odgovarajućom medicinskom opremom. To podrazumeva i rezervnu (pripravnu) ekipu, koja bi izlazila na teren u slučaju saobraćajnih nesreća sa više povređenih lica, u slučaju masovnih nesreća, i kada je prva ekipa daleko van grada. U službi je potrebno napraviti interne protokole rada, kao i posebne liste rada na terenu (uzimanje anamnestičkih podataka, polazna dijagnoza, objektivni pregled, završna dijagnoza, terapija, kao i ishod intervencije). 
Potrebno je češće organizovanje edukativne nastave u teoretskom i praktičnom smislu što bi takodje doprinelo do poboljšanja efikasnosti ove službe. 

Literatura

1. Prvi rezultati popisa stanovništva po opštinama i naseljima republike Srbije, Beograd juna 2002, Savezni zavod za statistiku, Republički zavod za statistiku. 
2. Opštine u Srbiji 2001., Republički zavod za statistiku, Beograd marta 2002.