Značaj rane dijagnostike i rehabilitacije dece sa posebnim potrebama

Nensi Mitrović, Danijela Stanković
Zdravstveni centar Negotin, Služba za zaštitu dece

Uvod

Detekcija dece sa posebnim potrebama predstavlja osnovnu kariku u lancu rehabilitacije te dece. Kako se najveći broj oštećenja javlja do pete godine života, potrebno ih je što ranije otkriti, da bi se otpočelo sa rehabilitacijom, jer se na taj način sekundarne manifestacije ometenosti ne pretvaraju u dominantne, što bi otežalo proces rehabilitacije. Rano otkrivanje i rano započinjanje sa adekvatnim tretmanom svakog deteta sa posebnim potrebama je imperativ moderne rehabilitacije. Bitno je što ranije i stručno utvrditi da neko dete ima smetnje u razvoju, čak i u periodu graviditeta majke. Tada se može utvrditi da li postoji opasnost od rađanja deteta sa oštećenjem-tzv "riziko faktor", jer mu se na taj način može pružiti stručna pomoć lekara, defektologa, psihijatra, psihologa i drugih stručnjaka. Dečji dispanzeri su institucije koje prve stupaju u kontakt sa svakim detetom, pa i ometenim. Pre svih, tu su i roditelji, koji bi trebalo da primete problem.
Defektologija je nauka koja proučava ličnost sa poremećajem u razvoju čula i tela i u mentalnom razvoju. Ona se uključuje tamo gde je disharmo-ničnost razvoja već uočena u ranom detinjstvu. Defektološkom dijagnostikom se procenjuju kvaliteti ličnosti u odnosu na zahteve socijalnog polja ka kojem je ličnost usmerena. Dijagnostičkim postupkom se procenjuje organizovanost psihomotorike – PM, dominacija hemisfera i lateralizovanost pokreta, gnostičke i praktičke sposobnosti, procenjuje se govor (pasivni, aktivni i artikulacija), organizovanost saznajnih sposobnosti i motivacija ličnosti. Ove sposobnosti defektološka dijagnostika procenjuje u odnosu na zahteve socijalnog polja ka kojem je ličnost usmerena.
Rehabilitacija je aktivnost kojoj prethodi proučavanje psiholoških, fizičkih, socijalnih i profesionalnih posledica ometenosti. Ne postoje univerzalne metode rehabilitacije, već se one prilagođavaju datom slučaju i bitno je da se proces rehabilitacije sprovodi kontinuirano, bez prekida. Porodicu takođe treba uklopiti u rehabilitacioni proces i tada se primenjuju metode savetovanja, socioterapije i edukacije roditelja. Roditeljima savetovati da dete prihvate takvo kakvo jeste i nastojati da oni uvide realne mogućnosti svog deteta.
Treba istaći da je rehabilitacija interdisciplinarna aktivnost i u njoj su svi članovi tima ravnopravni.

Cilj rada

Cilj ovog rada je bio dobijanje informacija o zastupljenosti slušnih oštećenja i usporenog psihomotornog razvoja – PM kod predškolske dece i istaći veliki značaj rane dijagnostike i rehabilitacije dece sa posebnim potrebama.

Metodologija istraživanja

Ispitivanjem je obuhvaćeno 725 ispitanika, 360 muškog pola (49,65%) i 365 ženskog pola (50,34%), uzrasta od sedam godina.
Metode rada: U svrhu dobijanja podataka o zastupljenosti oštećenja sluha i usporenog PM razvoja korišćene su metode i probe koje su u okviru defektološke dijagnostike. Sluh je ispitivan kvantitativno, šapatom i glasnim govorom, kao i tonalnom audiometrijom. Defektološkom procenom, odnosno njenim metodama ispitana je: dominantna lateralizovanost (DL) gornjih i donjih ekstremiteta, sluha i vida, organizovanost psihomotorike (OPM), prakto-gnostičke (PG) i saznajne sposobnosti (SS) dece, koje bi ukazale na eventualno usporen PM razvoj dece.

Diskusija

Podaci su prezentovani tabelama sa numeričkim i procentualnim pokazateljima, uz odgovarajuću analizu podataka us svaku tabelu posebno.
Na tabelama se može videti:

• zastupljenost dece sa posebnim potrebama
• zastupljenost slušnih oštećenja bez obzira na stepen oštećenja sluha
• zastupljenost dece sa usporenim PM razvojem

Ispitivanjem je obuhvaćeno 725 ispitanika, 360 muškog pola (49,65%), što je neznatno manje u odnosu na devojčice, kojih je 365 (50,34%). Od 725 ispitanika 33 (4,55%) je pokazivalo neke smetnje u razvoju. Više je bilo dečaka – 20 u odnosu na devojčice, kojih je bilo 13. Slušna oštećenja (bez obzira na stepen oštećenja sluha) dijagnostifikovana su u 16 slučajeva (2,20%), a nešto više je evidentirano dece koja su pokazivala znake usporenog PM razvoja, 17 (2,34%).

Zaključci

Rezultati ovog ispitivanja su pokazali da je od 725 ispitanika 33 (4,55%) pokazivalo neke smetnje u razvoju. To nameće potrebu za ranom detekcijom i dijagnostikom poremećaja, što je preduslov za što ranije uključivanje ove dece u rehabilitacioni proces. Ne treba čekati da se smetnje u razvoju otkriju u okviru redovnog sistematskog pregleda, već ih treba detektovati i dijagnostifikovati kroz opšte preglede u dečjem dispanzeru ili u okviru razvojnog savetovališta. Samo se na taj način ne gubi tvz "korisno" vreme i postižu se maksimalni rezultati kroz proces rehabilitacije.
Sa slušnim oštećenjem je detektovano 16 (2.20%) dece, a samo je kod jednog slušno oštećenje dijagnostifikovano pre sistematskog pregleda. Sprovedena je adekvatna amplifikacija i pacijent je uključen u proces rehabilitacije, koja daje dobre rezultate. Ovo ukazuje na to da se odmah po otkrivanju slušnog oštećenja odredi vreme nastanka oštećenja i stepen oštećenja pa, ukoliko je potrebno, sprovesti adekvatnu amplifikaciju i otpočeti sa stručnim radom. Ukoliko je pacijentu potrebna amplifikacija, dati mu vreme da se adaptira na slušne aparate, naravno, kroz proces rehabilitacije u koji je uključena porodica i koji treba sprovoditi kontinuirano, kroz multi-disciplinarni pristup problemu.
Među ispitanicima njih 17 (2.34%) je pokazivalo znake usporenog PM razvoja, ali u vreme ovog ispitivanja nisu kategorisana, tako da nema podataka na koji način će sticati obrazovanje (kroz specijalnu nastavu ili u okviru redovne škole). Veći broj dece iz ove grupe ima i govorne poremećaje, takođe ima i onih koji nisu dovoljno stmulisani od strane porodica, ali bi se kroz organizovan stručni i timski rad i ovi problemi mogli prevazići pre polaska u školu.
Na kraju, ne treba zanemariti nezamenljivu ulogu porodice deteta sa posebnim potrebama, koja u procesu rehabilitacije postaje ravnopravni član tima i koja treba biti obučena od strane stručnjaka. Ovakvim pristupom i načinom rada ovoj deci se omogućava bolja socijalizacija, lakša integracija u zajednicu, a samim tim kvalitetniji život, što je i cilj svih nas koji se bavimo problemima dece sa posebnom potrebama.

Literatura

1. Brajović LJ, Savić LJ,Vlajić Ž, Ivanović P. Nagluvo dete, Defektološki fakulter, Beograd,1988.
2. Vladisavljević S. Poremećaj izgovora, Privredni pregled, Beograd, 1981.
3. Grupa autora. Defektološki leksikon, ZUNS, Beograd, 1999.
4. Stefanović D. Metodologija rane dijagnostike i rehabilitacije dece ometene u psihofizičkom razvoju, ZZZ Srbije, Beograd, 1973.
5. Čordić A, Bojanin S. Opšta defektološka dijagnostika, ZUNS, Beograd, 1997.