Uticaj srčane frekvencije na dijastolnu funkciju leve komore
kod bolesnika sa arterijskom hipertenzijom

Suzana Milutinović (1), Milan Pavlović (2), Miloje Tomašević (2), Svetlana Apostolović (2), Sonja Šalinger-Martinović (2), Aleksandra Bogdanović (1), Zoran Colić
Porodični dispanzer VARNAVA Niš (1), Klinika za kardiovaskularne bolesti, Klinički centar, Niš (2)

UVOD

Dijastolna funkcija leve komore zavisi od uticaja mnogih fizioloških i konstitucionih faktora: godina starosti, pola, srčane frekvencije, telesne mase, sistolnog krvnog pritiska, dijastolnog krvnog pritiska, mase leve komore (1).
Poremećaji dijastolne funkcije se javljaju u mnogim bolestima a to su: arterijska hipertenzija, hipertrofija leve komore, koronarna bolest, gojaznost, hipertrofična kardiomiopatija, restriktivna kardiomiopatija, valvularne srčane mane, diabetes mellitus (2).
Promene u dijastolnoj funkciji srca su česte kod osoba sa arterijskom hipertenzijom, javljaju se u ranoj fazi bolesti i mogu biti prisutne pre drugih srčanih poremećaja. Prema Fouadu (3), srčana frekvencija (SF) je jedan od važnih faktora koji doprinosi poremećajima dijastolne funkcije u arterijskoj hipertenziji.

CILJ ISTRAŽIVANJA

Cilj rada je bio da se ispita uticaj srčane frekvencije na dijastolnu funkciju leve komore kod bolesnika sa arterijskom hipertenzijom.

ISPITANICI I METODE

Istraživanje je obuhvatilo 93 bolesnika sa arterijskom hipertezijom. Uslov za uključenje u studiju je bio da bolesnici sa arterijskom hipertenzijom nemaju: koronarnu bolest, srčanu slabost, aritmiju, raniji moždani udar, oboljenje srčanih zalistaka, tip I šećerne bolesti zbog uticaja tih patoloških stanja na dijastolnu funkciju. Uslov je bio i očuvana sistolna funkcija sa EF>50%.
Povišenim krvnim pritiskom su smatrane vrednosti ³ 140/90 mmHg (4). Antropometrijskim merenjem je određena telesna težina i telesna visina, a zatim izračunat indeks telesne mase (BMI). Telesna površina je izračunata iz tabele.
Svi bolesnici su pregledani ehokardiografski ultrazvučnim aparatom HP Sonos 2500. Iz parasternalnog uzdužnog položaja, dvodimenzionalnom (B-mod) i jednodimenzionalnom (M-mod) tehnikom izmereni su, prema ASE preporukama (5):

• debljina interventrikularnog septuma na kraju dijastole (IVSDd),
• debljina zadnjeg zida leve komore na kraju dijastole (PWDd),
• dijastolni dijametar leve komore (LVDd),
• sistolni dijametar leve komore (LVDs) i
• dijametar leve predkomore (LA).

Masa leve komore (MLK) je izračunata po formuli Devereaux-a i Reichek-a (6), prema Penn konvenciji:

• MLK=1,04((LDDd+PWDd+IVSDd)3-(LVDd)3-13,6.
• Indeks mase leve komore (MLKI) je dobijen standardizacijom mase leve komore u odnosu na površinu tela (7).
• Ejekciona frakcija (EF) je izmerena po Simpsonu.
• Parametri dijastolne funkcije su izmereni pulsnom Doppler ehokardiografskom tehnikom (8) u apikalnom položaju 4 srčane šupljine sa volumenskim uzorkom na vrhovima mitralnih listića i to:
  1. IVRT (izovolumetrijsko vreme relaksacije) - vreme od zatvaranja aortne valvule do otvaranja mitralne valvule
  2. E talas - maksimalna brzina rane faze komorskog punjenja
  3. A talas - maksimalna brzina kasne faze komorskog punjenja
  4. DT (deceleraciono vreme) - vreme od vrha E talasa do njegovog preseka nulte linije
  5. E/A odnos - računa se iz dobijenih vrednosti.

Za procenu dijastolne funkcije, u svakodnevnoj praksi, koriste se: IVRT, DT i odnos E/A (9).
Statistička obrada podataka je vršena primenom odgovarajućih statističkih testova. Sve vrednosti su izražene u vidu srednje vrednosti i standardne devijacije, za upoređivanje je korišćen: Studentov T test, Hi kvadrat test i koeficijent linearne korelacije. Statistička značajnost je određivana na nivou od 5% (p<0,05).

REZULTATI

Istraživanjem je obuhvaćena grupa od 93 bolesnika sa arterijskom hipertenzijom: 47 (50,53%) muškaraca i 46 (49,47%) žena.
Kliničke karakteristike ispitanika su prikazane na tabeli 1.
Parametri dijastolne funkcije ispitanika su prikazani na tabeli 2.

Tabela 1. Kliničke karakteristike ispitanika.

Koeficijent linearne korelacije IVRT sa SF je pokazao da postoji statistički značajan uticaj SF na IVRT (p<0,005) (Grafikon 1).
Koeficijent linearne korelacije DT sa SF je pokazao da postoji statistički značajan uticaj SF na DT (p<0,005) (Grafikon 2).
Koeficijent linearne korelacije E/A odnosa sa SF je pokazao da ne postoji statistički značajna korelacija između ta dva parametra (Grafikon 3).

DISKUSIJA

Promene u dijastolnoj funkciji leve komore se javljaju rano u arterijskoj hipertenziji, pre bilo kakvih promena u sistolnoj funkciji (10). Prema Fouadu (3), tonus adrenedgičkog sistema, koronarni protok, srčana frekvencija, afterload, poremećaj metabolizma kalcijuma su faktori koji su odgovorni za promene u dijastolnoj funkciji. Ubrzanje srčane frekvencije ubrzava relaksaciju leve komore i rano punjenje leve komore.
Prema Voutilainen-u i saradnicima (11), srčana frekvencija i godine starosti su dva najvažnija etiološka faktora koji određuju karakteristike parametara dijastolne funkcije kod mlađih osoba. U njihovom istraživanju je dokazano da sa porastom srčane frekvencije raste A talas, ali se skraćuje IVRT i smanjuje odnos E/A.
Schillaci i saradnici (12) su istraživali promene u dijastolnoj funkciji kod bolesnika sa arterijskom hipertenzijom i dobili statistički značajan, inverzan odnos srčane frekvencije i E/A odnosa.
Mureddu i saradnici (13) su proučavali dijastolnu funkciju kod nekomplikovae gojaznosti i zaključili da srčana frekvencija ispoljava nezavistan efekat na IVRT i A talas.
U našem istraživanju, srčana frekvencija je ispoljila nezavisan efekat na dva parametra dijastolne funkcije: IVRT (p<0,005) i DT (p<0,005). Korelacija je bila negativna - što je srčana frekvencija bila brža to su IVRT i DT bili kraći. Slične rezulatate su dobili i drugi istraživači (11, 13).
U našem istraživanju, srčana frekvencija nije pokazala postojanje statistički značajne korelacije sa odnosom E/A, što se razlikuje od rezultata nekih drugih istraživanja (11, 12, 13).

ZAKLJUČAK

Rezultati našeg istraživanja su potvrdili podatke iz radova drugih istraživača da je srčana frekvencija fiziološki faktor koji statistički značajno utiče na parametre dijastolne funkcije: IVRT i DT.
Postojanje statistički značajnog uticaja srčane frekvencije na odnos E/A u našem istraživanju nije dokazano.

1. Fischer M, Baesler A, Hense H.W, Hengstenberger C, Muscholl M, Holmer S. Prevalence of left ventricular diastolic dysfunction in the comunity. Eur Heart J 2003;24:320-328.
2. Braunwald E, Zipes D, Libby P. Heart disease: a textbook of cardiovascular medicine. Philadelphia. W. B. Saunders company. Sixth edition. 2001.
3. Fouad F. Left ventricular diastolic function in hypertensive patients. Circulation 1987;75(I):I-48.
4. Moser M. The JNC 7: Stepped care is active and well. J Clin Hypertens 2003;5 (3):187-195.
5. Feigenbaum H. Echocardiography. Philadelphia. Fifth edition. Lee & Fabiger. 1994: 134-158.
6. Devereux R, Reichek. Echocardiographic determination of left ventricular mass in man. Circulation 1977;55:614-618.
7. Lorell B, Carabello B. Left ventricular hypertrophy: pathogenesis, detection and prognosis. Circulation 2000;102:470-479.
8. Garcia M, Thomas J, Klein A. New Doppler echocardiographic applications for the study of diastolic function. J Am Coll Cardiol 1998;32:865-75.
9. Nishimura R, Tajik J. Evaluation of diastolic filling of left ventricule in helth and disease: Doppler echocardiogaphy is the clinician's rosetta stone. J Am Coll Cardiol 1997;30:8-18.
10. De Simone, Greco R, Mureddu G, Romano C, Guida R, Celentano A, Contaldo F. Relation of left ventricular diastolic properties to systolic function in arterial hypertension. Circulation 2000; 101:152-157.
11. Voutilainen S, Kupari M, Hippelainen, Karppinen K, Ventila M, Heikkila J. Factors influencing Doppler indexes of left ventricular filling in healthy persons. Am J Cardiol 1991;68:653-659.
12. Schillaci G, Pasqualini L, Verdeccia P, de Simone, Vaudo G, Marchesi S. Prognostic significance of left ventricular diastolic disfunction in essential hypertension.
    J Am Coll Cardiol 2002;39:2005-11.
13. Mureddu GF, de Simone G, Greco S, Rosato GF, Contaldo F. Left ventricular filling pattern in uncomplicated obesity. Am J Cardiol. 1996;77: 509-514.