Glasilo Podružnice Srpskog lekarskog društva Zaječar

 Godina 2006     Volumen 31     Broj 1-2
[ Home ] [ Gore/Up ][ <<< ] [ >>> ]
UDK 616-089.5
UDK 614.2:616-089.5(497.11)(091)		 ISBN 0350-2899, 31(2006) 1-2 p. 46-50
   
Istorija medicine i zdravstvene kulture

40 godina razvoja zaječarske anestezije

Miroslav Cokić, Branislava Stanojević, Jasmina Diković, Dragana Sotirović, Borka Vukić
Zdravstveni centar Zaječar, Služba za anesteziju i reanimaciju

  
 

 

  
  Sažetak:
U radu je prikazano nekoliko svetskih istorijskih događaja koji su uticala na razvoj anesteziološke nauke. Prikazan je razvoj anestezije na srpskim prostorima sa ciljem da se prikaže razvoj zaječarske anestezije od njenog osnivanja do današnjeg dana.
Ključne reči: istorija, anestezija, Zaječar

Napomena: sažetak na engleskom jeziku
Note: summary in English
 		  
 

UVOD

Anesteziologija je kao specijalizacija mlada medicinska struka. I mada je njena osnovna namena smanjenje bolova za vreme operacija, ona je stara kao i čovečanstvo. Kao početak savremene anestezije uzima se 16. oktobar 1846, kada je William Morton u Massachusetts General Hospital u Bostonu prvi uspešno izveo narkozu sa etrom.

  
     
 
16. oktobar 1846. William Morton u Massachusetts General Hospital u Bostonu		 Inhalacioni anestetik Azot-oksidul prvi je otkrio Prisley, 1776. god, dok je njegova anestetička dejstva opisao Humphrey Davy 1799. god. Međutim, nije upotrebljavan sve do 1884. god, kada je Colton, putujući hemičar i zabavljač, na jednoj priredbi u Hartfordu, Connecticut, prikazujući dejstvo "smejajućeg gasa", koji su udisali dobrovoljci, zainteresovao lokalnog zubara Horace Wellsa. Wells je, naime, zapazio da jedan od dobrovoljaca koji su udisali gas ne oseća bol od rane na nozi koju je zadobio dok je bio pod dejstvom gasa. Wells je i sâm isprobao dejstvo azot-oksidula i uverio se u njegovo analgetično delovanje kada mu je posle udisanja gasa njegov asistent izvadio kvaran zub. Međutim, pokušaj javne demostracije dejstva azot oksidula na Harvard Medical School nije uspeo i Wells je proglašen šarlatanom. Razočaran neuspehom, Wells je 1847. godine u očajanju izvršio samoubistvo.  
     
  Upravo u to vreme 1846. otkriveno je anestetičko delovanje etra, pa on potiskuje azot-oksidul u zaborav za skoro dve decenije, da bi ga 1868. godine Andrews ponovo uveo, u kombinaciji sa kiseonikom.
1847. je Bettini u Zadru izveo prvu opštu anesteziju sa etrom. Azot-oksidul je dugi niz godina najviše upotrebljavan inhalacioni anestetik [1].
Na predlog R. Davis u Rušama pokraj Maribora predviđena je izdradnja fabrike za N2O. Do puštanja fabrike u rad N2O se uvozio iz British Oxygen Company po ceni od 40.000 funti godišnje [6].
Regionalna anestezija je u Evropi bila više razvijena od inhalacione anestezije. Švedska i dalje radi na razvoju lokalnih anestetika i u tom pogledu ima apsolutni primat. Tako davne 1898. hirurg August Bier (1861-1949) koristi metodu lumbalne punkcije za "prvu medularnu kokainizaciju" koju je upotrebljavao za operacije donjih ekstremiteta. Sa imenom Augusta Biera 1898. je započela era spinalne anestezije [8].
Pre 104 godine (31. oktobra 1901. godine), Slovenac, hirurg Edvard Šlajmer (1864-1935.) prvi je izveo operaciju u lumbalnoj anesteziji sa tropakokainom u Sloveniji. Na početku Balkanskih ratova preuzeo je Vojno hirurško odeljenje u Nišu [8].Vojislav Subotić (1859-1923) je 1889. u Opštedržavnoj bolnici uveo opštu anesteziju. Za vreme Balkanskih ratova radio je Nišu [8].
 		  
 
Vojislav Subotić (1859-1923)
Edvard Šlajmer (1864-1953)		  
     
  U prošlom veku bilo je više pokušaja kod ambicioznih doktora da se na našim prostorima bave anestezijskom naukom. Tako se može naći u Vojno-Sanitetskom Glasniku iz 1931. godine da general, profesor dr. M. Petrović govori "O anestezijskom" iskustvu iz ratova u periodu 1912-1918. Na vrlo interesantan način on opisuje metode tehničkog izvođenja anestezije u ratnim uslovima. 1938. godine ondašnji sanitetski major dr Nedeljko Đukić u istom glasniku opisuje tehniku anestezije sa ciklopropanom [7].
Zbog povreda lica zadobijenih u prvom svetskom ratu pojavila se potreba za razvojem plastične hirurgije lica, koja je zahtevala endotrahealnu opštu anesteziju.
Prvi lekari specijalisti iz anestezije bili su iz britansko-američkog podneblja.
Za vreme NOB u periodu od 1941-1944. godine u vojnom sanitetu nije bilo anesteziologa, postajala je oskudica i u sredstvima za izvođenje anestezije, tako da je u tom periodu veliki broj operativnih zahvata vršen bez ikakve anestezije (po nekim podacima on iznosi do 93,3%) [4].
Sanitetska uprava JNA početkom novembra 1945. godine osniva pri tadašnjoj Glavnoj vojnoj bolnici u Beogradu, Odeljenje za plastičnu i rekostruktivnu hirurgiju. Do uvođenja savremenih metoda izvođe- nje opšte anestezije poveravano je u najbolju ruku srednjem medicinskom osoblju [7].
Na plastičnoj i rekonstruktivnoj hirugiji u Glavnoj vojnoj bolnici u 1945. godini radila je ekipa lekara specijalista UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration) iz Velike Britanije kojom je rukovodio iskusan i već onda dobro poznati anesteziolog dr Patrick Shackleton. U februaru 1946. godine zamenio ga dr P. Sherwood, a u maju iste godine došao je dr R. Davis i ostao sve do kraja decembra 1946. godine.
Dr Shacklton je ostavio i prve pisane radove iz anestezije. On je u Vojno-Sanitetskom Pregledu br. 2 iz 1946. godine objavio rad pod naslovom NAJNOVIJE ISKUSTVO U ANESTEZIJI u kojem daje osnovne smernice u razvoju anesteziološke službe sa akcentom anesteziologa u hirurškom timu [4].
Ova dva anesteziologa su utemeljivači savremene anestezije na području bivše Jugoslavije.
U Službenom listu FNRJ broj 32 i broj 43 iz 1948. godine anestezija je priznata i ozakonjena kao ravnopravna medicinska specijalnost, a u Službenom listu FNRJ broj 25 godine 1959. određuje se specijalistički staž iz anesteziologije u trajanju od tri godine, a Program specijalizacije i specijalističkog ispita za zdravstvene službenike prve vrste objavljen u Službenom listu FNRJ broj 2 od 1960. godine donosi sledeći tekst pod tačkom: 18. ANESTEZIOLOGIJA.		  
     
 
Patrick Shackleton
Radssell Davies		  
 
Dvadeset prvog septembra 1963. godine Službeni glasnik SR Srbije br. 39 donosi Pravilnok o određivanju ustanova i o uslovima koje one treba da ispunjavaju da bi se u njima mogao da obavlja specijalistički staž iz pojedinih grana medicine, u kojem pod tačkom 18. stoji: ANESTEZIOLOGIJA [5].
 		  
 

RAZVOJ ZAJEČARSKE ANESTEZIJE

U knjizi "Zdravstvo Zaječara" dr Srećko Nikolić na str. 29. piše: ''Tokom januara 1927. godine dr Radmilo Spalajković kao specijalist iz ORL dolazi u Zaječarsku bolnicu, koja je bila sazidana 1912. godine, na lični zahtev sa ciljem da otvori ORL odeljenje i postane šef odeljenja. U svojim sećanjima govori da je u to vreme bolnica imala hirurško, interno i ginekološko–akušersko odeljenje. Za narkozu etrom pomoću Ombredanovog aparata pozajmljivao je bolničara koji je davao narkozu na ginekološkom odeljenju" [2].
U Zdravstvenom centru Zaječar razvoj anestezije je pratio razvoj hirurških grana. Prema protokolima iz 1958/59, etarsku anesteziju su davali bolničari (Mihajlo, Leka, Nikola, Divinka i Anka Pikula) preko maske Schimmelbouch. Još uvek se prepričavaju anegdote njihovog anesteziološkog rada.
1959. i 1960. godine dolaze obučeni tehničari (Mirko Santrač, Radovan Stanković i Slobodan Dinić). Oni su u periodu 1963-1965. bili na doškolovavanju za anesteziološkog tehničara i po povratku su radili: na hirurgiji Mirko Santrač, na ginekologiji Radovan Stanković-Batko, i ortopediji Slobodan Dinić. Njima se 1971. godine pridružuje Novica Hadžimilić. Nakon njihovih doškolovavanja kupljeni su prvi anesteziološki aparati opremljeni bocama O2 i N20. 1973 godine je kupljen Dragerov pulmomat Assistor, koji je postavljen u šok sobi i povremeno radio do januara 2004. godine.
1965. se dr Dušanka Ševo šalje na specijalizaciju iz anestezije. Ta godina se uzima kao godina početka stvaranja anesteziološke službe. Dr Dušanka Ševo je prvi lekar anesteziolog u Zaječarskoj bolnici. Ujedno je to i poslednji anesteziolog koji je radio sa etrom. 1970. dolazi dr Dušanka Ševo sa specijaliza- cije i nakon godinu dana napušta Zaječar. Na njeno mesto dolazi dr Branka Stanojević i ostaje sve do penzije. 1972 godine primljena je dr Olga Oprić, koja ubrzo napušta Zaječar. Kasnije su specijalizaciju završile dr Borka Vukić (1975), dr Jasmina Diković (1987), dr Dana Šterić (napustila) dr Dragana Sotirović 1988, 1990. dolazi dr Tatjana Penčić, 1991. iz Univerzitetkog kliničkog centra u Ljubljani dolazi dr Miroslav Cokić, 1992. dr Gordana Velojić (napustila 2001), 1993. dr Slavica Milenković, 1994. dr Ljiljana Milošević, 2001. dr Slađana Nikolić, 2004. dr Ivana Marinković, kao lekar u Službi anestezije dr Nenad Urošević dolazi 2002. godine, u martu 2005. je i zvanično postao specijalizant Službe za anesteziju i reanimaciju.
Anesteziološki tehničari i medicinske sestre u OIN (njih 19) obučavani su Službi za anesteziju i reanimaciju.
1992. godine formirana je Jedinica intenzivne nege (JIN). 2000. godine je JIN (Jedinica intenzivne nege) preimenovana u (OIN) Odeljenje za intenzivnu negu).
Od formiranja Službe za anesteziju i reanimaciju služba sem osnovnog rada anestezije i reanimacije vrši pratnju u transportu teško obolelih i povređenih bolesnika u više zdravstvene ustanove.
Od Medicinskog fakulteta u Beogradu i Medicinskog fakulteta u Nišu dodeljena su mentorstva za specijalizante iz anestezije, hirurgije i urgentne medicine. U poslednje vreme vode se pregovori da bi Služba mogla preuzeti izvođenje nastave i vežbi za studente Visoke medicinske škole Medicinskog fakulteta u Nišu.
Mentorstvo iz Anestezije i reanimacije za niški Medicinski fakultet dobili su 1999. dr Jasmina Diković, dr Dragana Sotirović i dr Cokić Miroslav (2000); za beogradski Medicinski fakultet 1994. godine dr Dragana Sotirović i dr Miroslav Cokić.
U Službi za anesteziju i reanimaciju odradili su dvogodišnji staž iz anestezije:
dr Milorad Milić iz Zdravstvenog centra Bor, dr Neven Filipović, dr Slobodan Ljubisavljević, dr Kristijan Georgesku, dr Mališa Bonderović (1991-1992), dr Jasmina Đorđević, dr Vojislav Magdić; staž iz Urgentne medicine dr Bojana Petković i dr Danijela Milojević. Iz Hirurgije anesteziološki staž dr Tanja Milaćević.

Načelnici Službe za anesteziju i reanimaciju:
1970............1971. dr Dušanka Ševo
1972............1991. dr Branka Stanojević
1992............1997. dr Jasmina Diković
1998............2001. dr Dragana Sotirović
2002..................... dr Miroslav Cokić.

Šefovi u JIN:
1992........... 1995. dr Miroslav Cokić
1996........... 1998. dr Dragana Sotirović
1998............decembra 2004. dr Miroslav Cokić
Od decembra 2004. dr Jasmina Diković

U Službi za anesteziju i reanimaciju su do 1992. godine dežurali anesteziološki tehničari bez anesteziologa. Od 1992. godine formirana je dežurna ekipa anesteziolog i anesteziološki tehničar u 24 satnoj pripravnosti za transport bolesnika u više centre. Od decembra 2004. godine uvodi se u dežurstvo pripravni anesteziolog.
Sem inhalacione i intravenske anestezije, koja se izvodi od pre formiranja službe, poslednjih godina se jedna trećina datih anestezija u Zdravstvenom centru uradi u regionalnoj anesteziji. Služba od 2003. godine radi u epiduralnoj analgeziji bezbolni porođaj. Sa kupovinom nervnog stimulatora otpočeće lokalna anestezijska blokada perifernih živaca i terapija bola.
Prva spinalna anestezija je urađena 13. juna 1988. godine. Na godišnjem nivou uradi se kod 400 bolesnika. Prva epiduralna anestezija je urađena septembra 1988. Godišnje se uradi kod oko 80 bolesnika.
Od 2000. godine otvorena je anesteziološka ambulanta u Domu zdravlja.
Marta 2003. godine dr Penčić Tatjana imenovana za šefa anestezije na Ginekološko akušerskom odeljenju.
Od 1- 9. oktobara 2003. godine u Kliničkom centru u Ljubljani na Ginekološkoj klinici su se dr Miroslav Cokić, dr Tatjana Penčić i dr Nenad Urošević obučavali za epiduralnu porođajnu analgeziju.
31. januara 2004. je od strane firme Technomed završena prva faza izgradnje medicinskih gasova. Izgrađena je podstanica sa odeljenjem za O2, N2O i odeljenje za kompresor medicinskog vazduha i mehanizam za stvaranje vakuuma.
Evropska agencija za obnovu i razvoj dodelila je Službi za anesteziju i reanimaciju u periodu od 2002-2004. godine tri anesteziološka aparata marke Fabius, tri respiratora marke Savina i defibrilator EKG monitor. U isto vreme iz Nemačke donacije Službi je dodeljeno pet EKG monitora, koji su u funkciji. Prva dva EKG monitora, od kojih je jedan sa perkutanom oksimetrijom, dobijena su 1998. godine. Iste godine dobijena su dva Megamed anesteziološka aparata.
Od 1972. godine u Službi se od anestetika koristi Halothan, Ketalar, Epontol. Neuroleptanestezija se izvodila od 1970. godine (dr Stanojević - lični kontakti). Danas se kao osnovni inhalacioni anestetik koristi Sevoran, intravenski Fentanyl, Rapifen, Propofol. Koristi se Pavulon i Norcuron od nedepolarizantnih relaksanata i Leptosukcin i Esmeron od depolarizirajućih relaksanata. Od lokalnih anestetika Marcain.
Dečije anestezije se izvode sa anesteziološkim sistemom Magill. On je u upotrebi od 1965. a dva Cunova sistema su u primeni od 1972. godine. Do 1991. godine za tonzilektomije se koristila Boy Davisova špatula. Od 1991. se tonzilektomije izvode anestezijom sa orotrahealnom intubacijom. U isto vreme se uvodi u primenu anesteziološki sistem sa Rubenovom valvulom i Emona sistem donet iz UKC Ljubljana.
Od 2003. godine intenzivnije se krenulo sa uvođenjem intravenskih katetera u vene subklaviju i jugularis internu. Isto tako sve je više bolesnika koji koriste mehaničku ventilaciju. Odeljenje intenzivne nege opremljeno je gasnim analajzerom Premium Gem 3000. Razvoj Transfuziološke službe je omogućio da se u svako vreme mogu planirati operacije koje zahtevaju nadoknađivanje krvi i krvnih derivata.
Ovako koncipirana, edukovana i opremljena Služba za potrebe anestezije izvodi anestezije na Hirurškom, Urološkom, Ortopedskom, Ginekološko-akušerskom, ORL, Maksilofacijalnom, Očnom i Odeljenju dečije hirurgije. Godišnji broj svih datih anestezija je 2800. U Odeljenju intenzivne nege godišnje se leči 1000 bolesnika. Kroz Sobu za buđenje iz anestezije prođe 2500 bolesnika. Godišnje se uradi preko 2800 anestezioloških pregleda. Služba je stalno u pripravnosti za CPR (kardiopulmonalna reanimacija).
U proceduri je preimenovanje Službe u Odeljenje za anesteziju i intenzivnu terapiju.
Na kraju želim da se zahvalim svima onima koji su bili stvaraoci i učestvovali u razvoju Službe. Želeo bih da se u ovoj Službi i u buduće kao i do sada prate tokovi savremene anestezije i reanimacije.

  
     
 

LITERATURA

  1. Lalević P.. Anesteziologija, Medicinska knjiga Beograd, 1999; 51-2.
  2. Nikolić S. Zdravstvo Zaječara, maj 2003;29.
  3. Manohin Aleksandar,Medicinska fakulteta Ljubljana, Katedra za anesteziologijo in reanimatologijo, www.mf.uni-lj.si
  4. Marenović T, Jovanović K, Romić P.Od Šekletona i Dejvisa do danas u VMA, Anaesthesiologia Iugoslavica 1989;Vol.XIV,No 5-6:10-13.
  5. Lalević P .Nastava Anesteziologije u SR Srbiji.Anaesthesiologia Iugoslavica 1989;Vol.XIV,No 5-6:13-15.
  6. Davies R.. Note of the history of Anaesthisia in Jugoslavia.Anaesthesiologia Iugoslavica 1989;Vol.XIV,No 5-6:7.
  7. Kovačev S..Prvi učenici na Glavnoj vojnoj bolnici u Beogradu.Anaesthesiologia Iugoslavica 1989;Vol.XIV,No 5-6:8.
  8. Soban D., Listje in igle. Zdravniški vestnik 2001;12:721-794.
  
     
  Adresa autora:
Miroslav Cokić
P. Radovanovića E-7/10, 19000 Zaječar
E-mail: mcokic@verat.net

Rad predat: 08.12.2005.
Rad prihvaćen: 12.01.2006.
Elektronska verzija objavljena: 22.09.2006.		  
                 
[ Home ] [ Gore/Up ][ <<< ] [ >>> ]
Infotrend Crea(c)tive Design