ISSN 0350-2899, 36(2011) br.4 p.183-187

UVOD

Menopauza podrazumeva poslednju menstruaciju u životu žene koja je nastala zbog prirodnog prestanka rada jajnika usled starenja [1]. Starosna dob ne određuje pojavu menopauze [2]. U zapadnim zemljama srednja životna dob pojave menopauze je 51,4 godine, a pre ili perimenopauza počinje hormonskim nepravilnostima zbog starenja jajnika između 40 - 58 godine života [3].
U našoj populaciji srednja životna dob pojave me-nopauze iznosi 48,2 godine [4].
Pušenje kao i genetska predispozicija može dovesti do ranije menopauze, dok sa druge strane više porođaja može odložiti pojavu menopauze [5].
Klasična definicija postmenopauze je kliničkog karaktera, jer podrazumeva žene kod kojih je poslednja menstruacija bila pre najmanje godinu dana. Ne postoje biohemijski markeri koji nam u periodu prelaska od peri na postmenopauzu mogu dokazati da se žena nalazi u peri ili postmenopauzi niti da predvide vreme pojave poslednje menstruacije [6, 7].
Menopauzalni sindrom podrazumeva niz vazomotornih i psihičkih simptoma koji se javljaju usled gašenja ovarijalne funkcije, a zbog deficijencije seksualnih hormona, i to prvenstveno estrogena [8].
Menopauzalni sindrom je karakterističan za post-menopauzu iako se javlja i u perimenopauzi [9]. Etiologija i mehanizam nastanka menopauzalnog sindroma nisu do kraja osvetljeni. Novija hipoteza povezuje pojavu ovih simptoma sa smanjenim izlučivanjem beta endorfina u hipotalamusu i prednjem režnju hipofize u postmenopauzi [10].
Nedovoljno izlučivanje centralnih endogenih opijata i katehol-estrogena rezultat je smanjenog izlučivanja ovarijalnih hormona. Deprivacijom endorfina i katehol-estrogena dolazi do stimulacije centralnog alfa adrenergičkog sistema, alteracije termoregulacionog centra i elevacije pulzatilne sekrecije LH [11,12, 13].
Veliki broj istraživanja pokazuje da rasna i etnička pripadnost, način života, socioekonomski status, težina, kao i kulturološke različitosti, mogu uticati na pojavu vazomotornih simptoma, kao i na njihovu pojedinačnu varijaciju u određenim populacijama [14,15,16]. Tako kod žena u postmenopauzi u Americi najzastupljeniji su vazomotorni simptomi, od kojih značajno više pate žene afro-američke nego bele rase [17]. U azijskim zemljama vazomotorni simptomi kod žena u postmenopauzi takođe variraju u zavisnosti od etničke pripadnosti. Od ovih simptoma najizraženiji su bolovi u kostima i mišićima, pa tako od njih pati 76% žena u Koreji, 93% žena u Indoneziji i 96% žena u Vijetnamu. [18]. U zemljama zapadne kulture oko 65% žena se žali na vazomotorne simptome koji su uglavnom srednjeg i jakog intenziteta [19].
Talasi vrućine i noćna znojenja su karakteristični simptomi koji nastaju kao posledica poremećene termoregulacije. Javljaju se kao iznenadna navala vrućine, koja se širi prema vratu i licu praćena crve-nilom i toplinom kože i znojenjem ovih regiona kože. Traju najčešće do tri minuta, ali mogu trajati znatno duže. Provokativni faktori mogu biti nervoza, stres ili promena okolne temperature, ljuta jela, neprijatne situacije. Često su praćeni drugim simptomima, kao što su palpitacije, glavobolje, groznice, strah ili teskoba [20].

CILJ RADA

Cilj ovog rada je da se analizira pojava, učestalost i intenzitet vazomotornih simptoma kod post- menopauzalnih žena koje su se javile iz bilo kojeg razloga u našu ordinaciju.

METODE RADA

Retrospektivno istraživanje koje je obuhvatilo 135 pacijentkinja u prirodnoj menopauzi (poslednja menstruacija pre više od godinu dana), starosti od 38 - 65 godina u periodu od juna 2008. do juna 2010. godine. Pacijentkinje su se javljale u ordinaciju zbog različitih ginekoloških problema ili na preventivni pregled. Iz istraživanja su isključene sve pacijentkinje koji su u arteficijalnoj menopauzi zbog operacije, hemoterapije ili zračne terapije. Takođe su isključene iz ankete sve pacijentkinje starije od 69 godina jer se nalaze u periodu senijuma, a ne u postmenopauzi. Pored opštih sociodemografskih podataka koje inače ulaze u medicinsku dokumentaciju pacijenta, pacijentkinje su odgovarale na postavljena pitanja o vazomotornim simptomima i svaki pojedini simptom su ocenjivale subjektivno ocenama od 0 - 3, pri čemu je definisano: ocena 0 - nema simptoma, ocena 1 - simptomi se javljaju retko i/ili slabog intenziteta, ocena 2 - simptomi se javljaju na par dana i/ili srednjeg intenziteta, ocena 3- simptomi se javljaju često-svakodnevno i/ili jakog su intenziteta.
U okviru istraživanja analizirani su sledeći vazomotorni simptomi: talasi vrućine, noćno znojenje, glavobolje, lupanje srca, vrtoglavice, bolovi u kostima i mišićima. Pacijentkinje je uvek anketirao isti lekar.
Na osnovu ocena pojedinih simptoma izračunat je vazomotorni skor za svaku pacijentkinju. Maksi- malna vrednost vazomotornog skora je 18. U cilju ocene intenziteta vazomotornih simptoma prikazan je vazomotorni skor prema kategorijama definisanim na sledeći način: slabi vazomotorni simptomi - vazomotorni skor od 1 - 6; srednje izraženi vazomotorni simptomi - vazomotorni skor od 7 - 12; intenzivni vazomotorni simptomi - vazomotorni skor od 13 - 18. U cilju ocenjivanja učestalosti i intenziteta pojavljivanja svakog pojedinog simptoma, prikazani su tabelarno prema ocenama intenziteta svakog pojedinačnog simptoma.

REZULTATI

U ovom radu su obrađeni podaci koji se odnose na vazomotorne simptome kod pacijentkinja u prirodnoj postmenopauzi, koji su se javljale u ordinaciju zbog različitih ginekoloških problema ili na preventivni pregled, u periodu od juna 2008. do juna 2010. godine. Ukupno je obuhvaćeno 135 pacijenata.
Starosna dob pacijentkinja iznosi 38 - 65 godina pri čemu je prosečna starost 53,4 godine. Srednja vrednost godina kada se javlja prirodna menopauza iznosi kod ovih pacijentkinja 47,4 godine. Sve pacijentkinje su u postmenopauzi od 1 - 16 godina, a prosečno trajanje postmenopauze iznosi 5,8 godina. Od ukupnog broja postmenopauzalnih pacijentkinja osnovno obrazovanje ima njih 4 ili 3,0%, srednje obrazovanje 21 ili 15,5%, a 110 pacijenata ili 81,5% ima više ili visko obrazovanje.
Analiza pojave vazomotornih simptoma, prikazana u Tabeli 1, pokazuje da od ispitivanih pacijentkinja njih 11,4 ili 84,5% oseća neki od vazomotornih simptoma. Od pacijentkinja sa vazomotornim simptomima njih 47 ili 41,2 % ima slabe simptome; 42 pacijentkinja ili 36,8% ima simptome umerenog intenziteta; 25 ili njih 22,0% oseća simptome jakog intenziteta.
Analiza učestalosti pojave svakog pojedinog simptoma, koja je prikazana u Tabeli 2, pokazuje da su u populaciji obuhvaćenih postmenopauzalnih pacijentkinja od vazomotornih simptoma najčešće zastupljeni: noćno znojenje, koje se javlja kod 93 pacijentkinje ili 81,6% i talasi vrućine koji se javljaju kod 81 ili 71,0% pacijentkinje. Glavobolje se javljaju kod 48 pacijentkinja ili 42,1%, bolovi u kostima i mišićima kod 64 pacijentkinje ili 56,1%, lupanje srca kod 37 ili 32,4%, a najređe se javljaju vrtoglavice kod 34 pacijentkinje ili 29,8%.

DISKUSIJA

Analiza rezultata pokazuje da većina pacijentkinja ili 84,5% u toku postmenopauze oseti neke od vazomotornih simptoma. Rezultati dobijeni ovim istraživanjem se donekle razlikuju od opšte populacije naših žena u kojoj 99,5 % anketiranih ima simptome, ali se kod 57,1% javljaju kao blagi [4]. U našem istraživanju blagi simptomi su zastupljeni kod 41,2 % žena a intezivni čak kod 22,0 %, za razliku od opšte populacije naših žena, kod koje je zabeleženo da samo njih 7,8% ima intenzivne simptome. Ovakvi dobijeni rezultati objašnjavaju se time da pacijentkinje koji su anketirane u našem istraživanju dolaze u ordinaciju zbog određenih zdravstvenih problema, među kojima su i vazomotorni simptomi, pa je time i veća zastupljenost onih sa jače izraženim simptomima. S druge strane, u istraživanima o menopauzi objavljenim u Endocrinol. Gynaecol. Iugosl [4] bilo je više anketara i obuhvaćena je šira populacija žena sa većim udelom nisko obrazovanih žena što je moglo uticati i na razumevanje ankete. Naši rezultati su bliži rezultatima koje prikazuju Freeman i saradnici, a koji iznose učestalost vazomotornih simptoma kod 73,0% postmenopauzalnih žena [20]. U ostaloj literaturi se u zavisnosti od populacije i autora, mogu naći rezultati koji pokazuju daleko manju zastupljenost vazomotornih simptoma [15, 16, 17, 18, 19], pri čemu, na primer, Avis, Brockwell i Colvin daju podatke o zastupljenosti vazomotornih simptoma kod 55% žena u postmenopauzi [21].

Tabela 1. Vazomotorni skor

Tabela 2. Učestalost vazomotornih simptoma
 

U našem istraživanju najčešći simptomi koji se javljaju su noćno znojenje kod 81,6% pacijenata i talasi vrućine koji se javljaju kod njih 71,0%, dok se pacijentkinje najređe žale na vrtoglavice 29.8%. Glavobolje, bolove u kostima i mišićima i lupanje srca imaju 56.1%, 42.1% i 32.4% žena respektivno. Pored toga iz Tabele 2 se vidi da su srednje i jako izraženi simptomi najčešće udruženi sa pojavom noćnog znojenja i talasa vrućine.
Iako, kako je u našem istraživanju prikazano 49.6% od svih postmenopauzalnih pacijenata koji su se javljali u našu ordinaciju ima simptome srednjeg i jakog inteziteta koji narušavaju kvalitet života i izazivaju druge "domino simptome" psihičke prirode, kao što su razdražljivost, nesanica, umor, pad koncentracije i slabije pamćenje, mnoge od njih ne traže pomoć zbog ovakvih simptoma, jer misle da je takvo stanje prirodno, te da ga ne treba lečiti. Mnoge od žena ne prepoznaju simptome kao posledicu promene hormonskog stanja, pa pomoć zbog ovih simptoma traže kod kardiologa ako se radi o lupanju srca, a kod reumatologa zbog bolova u kostima i mišićima. Neke od njih i ne znaju da im se može pomoći. U praksi je vrlo često nevažno koliko vazomotornih simptoma neki pacijent oseća i kojeg su intenziteta. Jedan jedini simptom može određenom pacijentu da izmeni kvalitet života u tolikom obimu, da je terapija neophodna. Obaveza ginekologa je da prepozna simptomatologiju, pruži pacijentkinji potrebnu informaciju o uzroku simptoma i dostupnosti terapije i da, ukoliko je to potrebno, ordinira adekvatnu hormonsku supstituciju.

ZAKLJUČAK

U populaciji postmenopauzalnih žena koje su se kao pacijenti javljali u našu ginekološku ordinaciju nalazimo da se vazomotorni simptomi javljaju kod čak 84.5% žena. Od njih nešto više od polovine, odnosno, 58.8% ima vazomotorne simptome srednjeg ili jakog intenziteta koji smanjuju kvalitet života. Analiza pojediničnih simptoma pokazuje da se kod naših žena najčešće javljaju noćno znojenje i talasi vrućine, 81.6% i 71.0% respektivno a najređe se javlja vrtoglavica 29.8%.
Lekari, posebno ginekolozi, koji se u svojoj praksi susreću sa ženama u menopauzi, treba da u anamnezu uvek uvrste i pitanja o simptomima u menopauzi. Time se dobija slika o postojanju simptoma, intenzitetu simptoma i koliko simptomi smanjuju kvalitet njihovog života.
Edukacija pacijenata treba da bude takva da i sami pacijenti umeju da prepoznaju simptome i zatraže pomoć. S druge strane, lekari treba da budu u dovoljnoj meri edukovani da bez straha odrede odgovarajuću hormonsku supstitucionu terapiju kada je ona potrebna pacijentu u cilju poboljšnja kvaliteta života.

LITERATURA

1. Utian HW. Menopause-related definitions. International Congress Series, Advances in Fertility and Reproductive Medicine. Proceedings of the 18th World Congress on Fertility and Sterility 2004; 1266:133-138.
2. North American Menopause Society. Menopause Practice: A Clinician's Guide. Cleveland. OH: The North American Menopause Society: 2004.
3. Santoro N. The menopausal transition. Am J Med 2005; 118:85-135.
4. Mošković T, Prokić N, Marković A, Presetnik Lj, Babić S, Nikolić B, i ostali. Jugoslovenska studija o menopauzi (Yugoslav Mid-life Study). Endocrinol. Gynaecol. Iugosl 1999; 2:1-75.
5. Mikkelsen FT, Graff-Iversen J, Sundby J, Bjertness E. Early menopause, association with tobacco smoking, coffee consumption and other lifestyle factors: a cross-sectional study. BMC Public Health 2007; 7:149.
6. Lukas A. Hefler LA, Grimm C, Bentz E, Reinthaller A. Tempfer C. A model for predicting age at menopause in white women. Fertility and Sterility 2006; 85:451-454.
7. Soules MR, Sherman S, Parrott E, et al. Executive summary: Stages of Reproductive Aging Workshop [STRAW]. Menopause 2002; 8:402-407.
8. Pinkerton J V, Stovall D, Kightlinger R. Advances in the Treatment of Menopausal Symptoms. Women's Health 2009; 5(4):361-384.
9. Avis NE, Colvin A. A universal menopausal syndrome? Am. J. Med.2005; 118 Supp. 12B: 37-46.
10. Neele S, Evertz R, Genazzani A, Luisi M, Coen N. Raloxifene treatment increases plasma levels of β-endorphin in postmenopausal women: a randomized, placebo-controlled study. Fertility and Sterility 2002; 77:1110-1117.
11. Butler L, Santoro N. The reproductive endocrinology of the menopausal transition. Steroids 2011; 76(7): 627-635.
12. Burger HG, Dudley EC, Robertson DM, Dennerstein L. Hormonal changes in the menopause transition. Recent Prog Horm Res 2002; 57:257-275.
13. Burger HG, Hale GE, Robertson DM, Dennerstein L. A review of hormonal changes during the menopausal transition: focus on findings from the Melbourne Women's Midlife Health Project. Hum Reprod Update 2007; 13(6):559-565.
14. Im EO, Lee B, Chee W, Brown A, Dormire S. Menopausal symptoms among four major ethnic groups in the United States. West J Nurs Res 2010; 32(4):540-565.
15. Green R, Santoro N. Menopausal symptoms and ethnicity: the Study of Women's Health Across the Nation. Womens Health 2009; 5(2):127-133.
16. Gold EB, Sternfeld B, Kelsey JL, el al. Relation of demographic and lifestyle factors to symptoms in a multi-racial/ethnic population of women 40-55 years of age. Am J Epidemiol 2000; 152:463-473.
17. Appling S, Paez K, Allen J. Ethnicity and vasomotor symptoms in postmenopausal women. Journal of Women's Health 2007; 16(8):1130–1138.
18. Haines CJ, Xing SM, Park KH, Holinka CF, Ausmanas MK. Prevalence of menopausal symptoms in different ethnic groups of Asian women and responsiveness to therapy with three doses of conjugated estrogens/medroxyprogesterone acetate: The Pan-Asian Menopause (PAM) Study. Maturitas 2005; 52(3–4):264–276.
19. Williams RE, Kalilani L, DiBenedetti DB, et al. Frequency and severity of vasomotor symptoms among peri- and postmenopausal women in the United States. Climacteric 2008; 11:32–43.
20. Freeman EW, Sammel MD. Lin H, et al. Symptoms associated with menopausal transition and reproductive hormones in midlife women. Obstet Gynecol 2007; 110:230-240.
    21. Avis N, Brockwell S, Colvin A. A universal menopausal syndrome? Am J Med. 2005; 118:37-46