XXXV Timočki medicinski dani
Zaječar, 13-15. maj 2016.

Preventivna medicina. Javno zdravlje


 

1. Značaj folne kiseline u prevenciji defekta neuralne cevi
2. 20 godina skrininga i lečenja obolelih od karcinoma grlića materice u Zaječaru
3. Timočka krajina - oblast najdubljeg demografskog starenja u Srbiji
4. Životne navike i zdravlje srednjoškolaca
5. Umiranje od vodećih malignih tumora kod muškaraca u Srbiji 2007 - 2012. godina
6. Opterećenje nezaraznim bolestima u Republici Srbiji
7. Burden of noncommunicable diseases in Serbia

Poster prezentacije

1. Stanovništvo i vitalna statistika za grad Niš i Nišavsku oblast
2. Depopulacija u Republici Srbiji u međupopisnom periodu od 2002. do 2011. godine i vitalni događaji od 1961. do 2011. godine
3. Bela kuga u Zaječarskom okrugu i depopulacija u Srbiji
4. Evidencije u zdravstvu - Registar retkih bolesti u Republici Srbiji
5. Health records - Registry of rare diseases in Serbia
6. Ravnopravnost u pristupu osoba sa retkim bolestima u zdravstvenom sistemu Srbije
7. Equality in acessing the Serbian health system for rare disease patient
8. Komparativna analiza obolevanja od malignih tumora u Srbiji i Evropi
9. Prevencija i koliko uspjevamo u tome
10. Procjena informisanosti osnovaca o rizičnom ponašanju
11. Terapija i praćenje terapijskih efekata kod odojčadi sa sideropenijskom anemijom
12. Procena rizika nastanka dijabetesa tipa 2
13. Karakteristike osoba sa opstruktivnom sleep apneom

20 godina skrininga i lečenja obolelih od karcinoma grlića materice u Zaječaru

Vera Najdanović Mandić
GINEKOLOŠKO-AKUŠERSKA SLUŽBA, DISPANZER ZA ŽENE, ZDRAVSTVENI CENTAR ZAJEČAR

U svetu je široko prihvаćenа cervikаlnа citologijа i Pаpаnikolаu test u skriningu rаkаgrlićа mаterice. Cilj rаdа je dа se prikаže učestаlost rаkа grlićа mаterice, stаrosnа strukturа kаo i metode lečenjа nа ginekološkom odeljenju u Zаječаru u periodu od 1996-2015.g. kаo i doprinos sistemаtskih pregledа u rаnoj dijаgnostici ovog mаlignog oboljenjа. Metod rаdа je retrospektivno ispitivаnje i аnаlizа medicinske dokumentаcije u periodu 1996-2015.g. nа ginekološkom odeljenju u Zаječаru. Podаci su stаtistički obrаđeni i prikаzаni tаbelаrno i grаfički. U period od 1996-2015.g. urаđeno je 56509 sistemаtskih pregledа sа PAP testom. Istovremeno od rаkа grlićа mаterice lečeno je 577ženаoperаtivno, operаtivno-zrаčno i zrаčno. Od preinvаzivnog i mikroinvаzivnog rаkа grlićа mаterice lečeno je 352 (61.01%) ženа, od kojih je 308 (87.50%) otkriveno sistemаtskim pregledom. Operisаne su konizаcijom 221 (38.30%) koje su rаđene kod mlаđih ženа i histerektomijom 131 (22.70%) koje su rаđene kod stаrijih ženа. Od invаzivnog rаkа grlićа mаterice operisаno je i zrаčeno 122 (21.14%) ženа. Sаmo zrаčnu terаpiju imаlo je 103 (17.85%) ženа u inoperаbilnom stаdijumu i 49(47.57 %) tih ženа je stаrije od 61 g. i one nisu dolаzile nа sistemаtske preglede u poslednjih pet godinа. Zаključujem dа su sistemаtski pregledi znаčаjni u otkrivаnju ranih stadijuma rаkа grlićа mаterice u Zaječaru, gde je zаpаžen broj obolelih od ovog mаlignog obolenjа.
Ključnereči: Rаkgrlićаmаterice, skrining, Pаpаnikolаu test
E-mail: vernajdanovicmandic@gmail.com
 

Timočka krajina - oblast najdubljeg demografskog starenja u Srbiji

Olica Radovanović, Snežana Tošić, Jasmina Radosavljević, Ivana Ćirić
ZAVOD ZA JAVNO ZDRAVLJE “TIMOK” ZAJEČAR

Uvod: Proces starenja stanovništva podrazumeva porast udela stanovništva starijeg od 60 (ili 65) godina u ukupnom stanovništvu. Iako je proces starenja fenomen visoko razvijenih industrijskih zemalja, uslovljen nepovoljnom starosnom strukturom i stopama fertiliteta koje se održavaju na niskom nivou, intenzivni proces starenja je prisutan i u zemljama koje su siromašne ili u razvoju, a posledica su produženja životnog veka i konstantnog opadanja stope smrtnosti. Stanovništvo Srbije ima odlike demografskog starenja visoko razvijenih zemalja, i nalazi se među 5 najstarijih zemalja Evrope i među 10 najstarijih područja u svetu, a stanovništvo Timočke krajine odlikuju indikatori starenja stanovništva koji su nepovoljniji u odnosu na Srbiju u celini.
Cilj: Prikaz promena u starosnoj strukturi stanovništva Timočke krajine na početku 21.veka, kako bi se ukazalo na intenzitet ubrzanog procesa starenja stanovništva i na posledice takvog starenja.
Materijal i metodi rada: Izvor podataka su popisi stanovništva 2002. i 2011.godine. U radu su korišćeni pokazatelji demografskog starenja: indeks starenja, koeficijent zavisnosti mladih, koeficijent zavisnosti starih, koeficijent ukupne zavisnosti, stadijumi demografske starosti i indikatori demografske starosti stanovništva. Rezulatati su prikazani deskriptivnim statističkim metodom.
Rezultati: Proces demografskog strenja stanovništva Timočke krajine je brži i intenzivniji od ostalih delova Srbije već više od pola veka, a na početku 21.veka prelazi iz faze duboke, u fazu najdublje starosti stanovništva, uslovljen pre svega ekstremnim starenjem stanovnika seoskih područja. Na regionalnom i lokalnom nivou postoje blaga odstupanja u intenzitetu i vremenskom određenju procesa starenja. Po popisu 2002.godine, jedino stanovništvo opština Majdanpek i Bor imaju veći udeo mladih do 19 godina od udela starijih od 60 godina, a po poslednjem popisu sve opštine imaju manji udeo mladih. Na prostoru Timočke krajine, po popisu 2002.godine, na 100 mladih do 20 godina je 173 starih 60 i više godina, a 2011.godine čak 213 starih. Najnepovoljniji odnos je kod stanovnika opštine Knjaževac, sa više od jedne trećine stanovnika starijih od 60 godina, a oko 15% mlađih od 20 godina. Demografsko starenje stanovništva uslovljava smanjenje kontigenta radno aktivnog stanovništva, tako da je već 2002.godine stanovništvo opština Knjaževac i Boljevac bez demografskog bonusa, a 2011.godine i stanovništvo opština Sokobanja i Negotin. Prosečna starost u Timočkoj krajini je po poslednjem popisu veća od 43 godine, a samo opština Bor ima 42,3 godine.
Zaključak: Ovakav odnos pokazatelja starenja potvrđuje činjenicu da je na ovom prostoru druga demografska tranzicija u odmakloj fazi i da je započela treća demografska tranzicija “iz crvenog u belo”, bez ikakve biološke budućnosti. Gubitak glavnog potencijala za biološko obnavljanje i radnu aktivnost, sa jedne strane, i manji udeo od 20% mladog stanovništva, sa druge strane, ukazuje na veliki problem u zaustavljanju izraženog negativnog trenda demografskog starenja, koji će postati naglašeniji potencijalnim budućim emigracijama i ekonomskom tranzicijom.
Ključne reči: starenje stanovništva, pokazatelji demografskog starenja, Timočka krajina
E-mail: olicaradovanovic@yahoo.com
 

Životne navike i zdravlje srednjoškolaca

Filipović M., Stevanović V.
ZAVOD ZA JAVNO ZDRAVLJE UŽICE

Uvod:Adolescencija je period kada se formiraju razni obrasci ponašanja, kao što je zdravstveno ponašanje, razvijanje stila života mlade osobe, a time i navike u ishrani. Poslednjih godina se u svakodnevnom životu, ali i među profesionalcima sa zabrinutošću govori o porastu visoko rizičnog ponašanja mladih kod nas. Smatra se da je jedan od najvažnijih uzroka prekomerne gojaznosti hipokinezija. Sve više preovladava mišljenje da arterijska hipertenzija kod odraslih vodi poreklo iz perioda detinjstva.
Cilj: Ispitati kakve su navike u ishrani srednjoškolske dece, kako provode slobodno vreme, da li se bave nekim sportom i proceniti njihovo zdravlje.
Materijal i metodi rada: Populaciju istraživanja čini 592 učenika srednje medicinske škole u Gradu Užicu. Putem anketnog upitnika koji su popunjavali učenici od 1-4. razreda ispitivane su navike u ishrani, bavljenje fizičkom aktivnošću i način provođenja slobodnog vremena. Za procenu zdravstvenog stanja korišćeni su indeks telesne mase i krvni pritisak. Za obradu podataka koišćen je SPSS paket.
Rezultati: Više od polovine dece (66.2%) u ishrani je koristilo pretežno beli hleb. Životinjsku mast za pripremu obroka koristi 12.6% ispitanika. Sveže povrće svakodnevno je konzumiralo 31.4% dece, a sveže voće 43.4% dece. 37.5% koristi ribu manje od jednom nedeljno. Slatkiši su zastupljeni svaki dan kod više od jedne trećine ispitivane dece (39.2%), a slatka bezalkoholna pića kod 29.4% dece. Meso je zastupljeno jako malo u ishrani srednjoškolaca (uglavnom u 57.2% ispitanika). Više od polovine ispitanika (55.4%) ne obraća pažnju na sadržaj masti u mlečnim proizvodima koje konzumiraju. Svih 5 obroka dnevno imaju samo 8.4% ispitanika, dok polovina ima tri obroka u toku dana. Nešto manje od jedne četvrtine srednjoškolaca provede više od 2 sata dnevno gledajući televiziju (20.6%). Više od 2 sata dnevno u raznim aktivnostima na računaru provede 27.9% učenika. Više od polovine učenika spava u proseku 6-8 časova (69.6%), ali je visok procenat i onih koji spavaju manje od 6 časova u toku dana (10.6%). Sedentarni način života zastupljen je kod 34% učenika. Normalnu telesnu težinu ima 77.2% učenika, predgojazno je 0.5%, gojazno je 6.4% dece, dok je pothranjeno 15.9% ispitanika. Normalan krvni pritisak zabeležen je kod 86.3% učenika, 9.6% ima granični krvni pritisak, dok 4.2% ima arterijsku hipertenziju. Utvrđena je pozitivna korelacija između vrednosti krvnog pritiska i indeksa telesne mase (R=0.346, p< 0.01).
Zaključak:Rezultati istraživanja pokazuju da je potrebno unapređenje znanja, stavova i ponašanja mladih u oblasti zdravih stilova života uz stalno informisanje mladih u oblasti pravilne ishrane, kulture koja promoviše fizičke i sportske aktivnosti i gradi zdrave stilove života mladih.
Ključne reči: životne navike, ishrana, fizička aktivnost, gojaznost, arterijska hipertenzija
E-mail: mira.filipovic67@gmail.com
 

Umiranje od vodećih malignih tumora kod muškaraca u Srbiji 2007 - 2012. godina

Živković Perišić S., Miljuš D.
INSTITUT ZA JAVNO ZDRAVLJE SRBIJE ,,DR MILAN JOVANOVIĆ BATUT “

Uvod:Već godinama najčešći uzroci umiranja kod muškaraca u Srbiji su maligni tumori bronha i pluća, debelog creva i rektuma, prostate, želuca, pankreasa i mokraćne bešike. U proseku ovi maligni tumori su činili skoro 40% svih uzroka smrti od malignih tumora u Republici Srbiji, kod muškaraca u periodu od 2007. do 2012. godine.
Cilj:Sagledavanje umiranja od vodećih malignih tumora kod muškaraca u Srbiji, u periodu od 2007. do 2012. godine.
Materijal i metodi rada:Kao izvor podataka o umiranju od raka, poslužio je nepublikovani materijal Republičkog zavoda za statistiku. U radu je primenjen deskriptivno epidemiološki metod. Kao pokazatelji umiranja korišćene su specifične i standardizovane stope .
Rezultati: Vodeći uzrok umiranja od raka kod muškaraca u Republici Srbiji su bili maligni tumori bronha i pluća, od kojih je u proseku svake godine umrlo 3.730 osoba muškog pola sa prosečnom standardizovanom stopom mortaliteta od 58,0 na 100.000. Maligni tumori debelog creva i rektuma od kojih je u proseku, umrlo, 1.486 muškaraca su drugi najčešći uzrok umiranja sa prosečnom standardizovanom stopom mortaliteta od 20,9 na 100.000. Umiranje od raka prostate po učestalosti je na trećem mestu i svake godine od ovog oblika raka umre u proseku 1.009 osoba muškog pola sa prosečnom standardizovanom stopom mortaliteta od 12,0 na 100,000. Vodeće uzroke smrtnosti od raka kod muškaraca činili su i rak želuca, od kojih je u proseku svake godine umrlo 697 osoba muškog pola sa prosečnom standardizovanom stopom mortaliteta od 10,2 /100,000, rak pankreasa od koga je u proseku svake godine umro 551 muškarac i prosečna standardizovana stopa mortaliteta je iznosila 8,2 /100,000 i maligni tumori mokraćne bešike od kojih je u proseku svake godine umrlo 464 osobe muškog pola sa prosečnom standardizovanom stopom mortaliteta od 6,1 /100,000. U posmatranom periodu u Srbiji je došlo do porasta stopa mortaliteta od malignih tumora debelog creva i rektuma za 8,2 % (od 19,6/100,000 do 21,2/100,000), od raka pankreasa za 8,1 % (od 7,4/100,000 do 8,0/100,000) i od raka mokraćne bešike za 9,4 % (od 6,4/100,000 do 7,0/100,000). U istom periodu standardizovane stope mortaliteta za maligne tumore bronha i pluća su opale za 4,1 % (od 58,0/100,000 do 55,6/100,000) i želuca za 14,0 % (od 10,7/100,000 do 9,2/100,000). Stope mortaliteta od raka prostate varirale su po godinama. Više stope od prosečne u Srbiji (12,0 /100,000) su registrovane 2010. (12,8 /100,000) i 2011. godine (13,1 /100,000). Najviše uzrasno specifične stope umiranja u uzrastima 75 i više godina registrovane su od raka prostate, pankreasa i mokraćne bešike. Kod malignih tumora pluća uzrasno specifične stope mortaliteta najviše su u uzrastu 70-74. godine života, a od raka debelog creva i rektuma su registrovane u uzrastima od 60 do 75 i više godina. Već godina stope mortaliteta od raka želuca su u opadanju ali i dalje su najviše stope registrovane u starijim uzrastima od 65. do 75. i više godina.
Zaključak:U narednoj deceniji programi prevencije, ranog otkrivanja i terapije na nacionalnom nivou, omogućiće da se nastavi postojeći trend opadanja stopa mortaliteta od vodećih lokalizacija raka kod muškaraca u Srbiji.
Ključne reči: umiranje, vodeći maligni tumori, muškarci
E-mail: snezana_zivkovic@batut.org.rs
 

Opterećenje nezaraznim bolestima u Republici Srbiji

Miljuš D (1), Živković S (1), Plavšić S (1), Mickovski Katalina N (1), Rakočević I (1),
Sjeničić M. (2)
(1)INSTITUT ZA JAVNO ZDRAVLJE“DR MILAN JOVANOVIĆ BATUT“, BEOGRAD, (2) CENTAR ZA PRAVNA ISTRAŽIVANJA, INSTITUT DRUŠTVENIH NAUKA, BEOGRAD

Uvod: Prema procenama Svetske zdravstvene organizacije, danas su nezarazne bolesti vodeći uzroci umiranja u svetu. Od 57 miliona ljudi koliko je 2008. godine umrlo širom sveta od svih uzroka smrti, 36 milion, odnosno 63% umrlo je od posledica ovih oboljenja. Prema istom izvoru u narednom periodu očekuje se porast smrtnosti od ovih oboljenja, a najveći broj umrlih biće iz nerazvijenih i zemalja u razvoju.
Cilj: Namera autora bila je analiziraju opterećenje nezaraznim olestima u Srbiji.
Materijal i metodi rada: Analizirane su stope obolevanja i umiranja od vodećih nezaraznih oboljenja u 2014. godini u Srbiji .
Rezultati: Duži niz godina teret bolestima u Srbiji procenjivan je samo na osnovu podataka o smrtnosti. U Srbiji godišnje od svih uzroka smrti umre približno 100.000 ljudi. Gotovo svaki drugi stanovnik Srbije umre od bolesti srca i krvnih sudova, svaki peti od malignih tumora i svaki deseti od posledica povreda, dijabetesa i opstruktivnih bolesti pluća. Od bolesti srca i krvnih sudova umrlo 53.993, a stopa smrtnosti bila je 757,1 na 100.000 stanovnika. Sa dijagnozom akutnog koronarnog sindroma (AKS) registrovano 20.774 novoobolelih, a incidencija od ovog sindroma iznosila je 232,2 na 100.000 stanovnika. Iste godine od AKS su umrle 5383 osobe, a mortalitet je bio 75,5 na 100.000 stanovnika. Poslednjih nekoliko decenija uočen je kontinuirani porast u obolevanju i umiranju od malignih tumora. Tokom 2014. godine od raka su umrle 21.332 osobe, a stopa smrtnosti bila je 299,0 na 100.000 stanovnika. U 2013. godini, od malignih tumora je obolelo 35.302 osobaa a stopa novoobolelih bila je 443,4 na 100.000 stanovnika. Povrede čine treći vodeći uzrok smrtnosti u našoj zemlji od kojih je u 2014. godini, umrlo 3075 osoba, a stopa smrtnosti bila je 43,1 na 100.000 stanovnika. Na godišnjem nivou od posledica dijabetesa u našoj zemlji umre približno 3000 osoba, a stopa mortaliteta iznosila je na 35,2 na 100.000 stanovnika. U našoj zemlji oko 710.000 (12,4%) stanovnika ima dijabetes, 465.000 (8,1%) njih zna za svoju bolest i još 245.000 osoba nema postavljenu dijagnozu bolesti i ne leči se. U 2014. godini evidentirano 281 novoobolelih osoba uzrasta do 29 godina sa dijagnozom tip 1 dijabetesa, a incidencija ovog tipa dijabetesa iznosila je 12,3 na 100.000 osoba. Procenjeno je da sa nekom hroničnom nezaraznom respiratornom bolešću u našoj zemlji živi preko pola miliona ljudi. U Srbiji u proseku godišnje umre približno 2500 osoba od hronične opstruktivne bolesti pluća, a stopa mortaliteta od ove grupe oboljenja u 2014. godina bila je 35,0 na 100.000 stanovnika.
Zaključak: Teret nezaraznim bolestima u Srbiji je u porastu. Tokom poslednjih pet godina u Srbiji je uočen pad opšte stope smrtnosti za 1,1%. pad stopa mortaliteta od povreda i trovanja za 15,8%, opstruktivnih bolesti pluća za 8,4% i bolesti srca i krvnih sudova za 7,2%. U istom periodu porasle su stope mortaliteta od raka za 12,7% i dijabetesa za 1,7%. Istovremeno uočen je porast u obolevanju od svih vodećih nezaraznih bolesti.
Ključne reči: teret, nezarazne bolesti, Srbija
E-mail: dragan_miljus@batut.org.rs
 

Burden of noncommunicable diseases in Serbia

Miljuš D (1), Živković S (1), Plavšić S (1), Mickovski Katalina N (1), Rakočević I (1),
Sjeničić M. (2)
(1) Institut of Public Health of Serbia“Dr Milan Jovanovic Batut“, Belgrade, (2) Centre for Legal Research, Institute of Social Sciences, Belgrade

Introduction: According to estimates by the World Health Organization, noncommunicable diseases are now the leading causes of death in the world. Of the 57 million people as of 2008, died worldwide from all causes of death, 36 million, or 63% died as a result of these diseases. According to the same source in the coming period is expected to increase in deaths from these diseases, and the largest number of deaths will be from underdeveloped and developing countries.
Aim: The authors' intention was to analyze the load of non-communicable diseases in Serbia.
Materials and methods:We analyzed the rates of morbidity and mortality from major non-communicable diseases in 2014 in Serbia.
Results: For many years, the burden of disease in Serbia estimation is based only on data on mortality. In Serbia every year from all causes of death of about 100,000 people die. Almost every second citizen in Serbia die of heart disease and blood vessels, every fifth of malignant tumors and every tenth of injuries, diabetes and obstructive lung disease. From heart disease and blood vessels died 53,993, and the mortality rate was 757.1 per 100,000 inhabitants. With the diagnosis of acute coronary syndrome (ACS) registered 20,774 new cases, and the incidence of this syndrome was 232.2 per 100,000 inhabitants. In the same year of the AKS 5383 people have died, a mortality rate was 75.5 per 100,000 inhabitants. The last few decades there has been a continuous increase in the incidence and mortality rates from malignant tumors. In 2014, died of cancer 21 332 persons, and the mortality rate was 299.0 per 100,000 inhabitants. In 2013, malignant tumors of the diseased 35.302 osobaa and the rate of new cases was 443.4 per 100,000 inhabitants. Injuries constitute the third leading cause of death in our country, one of which is in 2014, 3075 people died, and the mortality rate was 43.1 per 100,000 inhabitants. On an annual basis of the result of diabetes in our country, about 3,000 people die, and mortality rate is 35.2 per 100,000 inhabitants. In our country, about 710,000 (12.4%) of the population has diabetes, 465,000 (8.1%) of them knows about their disease and 245,000 people no diagnosis of disease and is not treated. In 2014 recorded 281 new cases of persons under the age of 29 years with a diagnosis of type 1 diabetes, and the incidence of this type of diabetes was 12.3 per 100,000 people. It is estimated that with a chronic non-infectious respiratory disease in our country there are over half a million people. In Serbia, the average year about 2500 people die from chronic obstructive pulmonary disease, and the mortality rate of this group of diseases in 2014 was 35.0 per 100,000 inhabitants.
Conclusion: The burden of noncommunicable diseases in Serbia is increasing. Over the last five years in Serbia was observed decline in overall mortality rates by 1.1%. decline in mortality rates from injury and poisoning by 15.8%, obstructive pulmonary disease 8.4% and diseases of the heart and blood vessels by 7.2%. In the same period increased mortality rates from cancer by 12.7% and 1.7% for diabetes. At the same time there has been an increase in the morbidity of all major non-communicable diseases.
Key words: burden, non communicable diseases, Serbia

E-mail: dragan_miljus@batut.org.rs
 

Depopulacija u Republici Srbiji u međupopisnom periodu od 2002. do 2011. godine i vitalni događaji od 1961. do 2011. godine

Zdravković Goran
DOM ZDRAVLJA ZAJEČAR

Cilj rada da se pokaže kretanje broja stanovnika u Republicu Srbiji u periodu između popisa 2002. godine i 2011. godine , izvrši analizu vitalnih dogadjaja ( živorodjenih, umrlih i prirodnog priraštaja ; ukupnog i prosečnog godišnjeg ) u periodu od 1961. god. do 2011. god.
Ispitanici metod rada: Analizirani su statistički godišnjaci Republičkog zavoda za statistiku Srbije i zdravstveno – statistički godišnajci Republike Srbije u izdanju Instituta za javno zdravlje Srbije ,, Dr Milan Jovanović Batut “,.sajt Republičkog zavoda za statistiku Srbije , baza podataka , vitalnost statistika . Metodološka objašnjenja za statistiku prirdonog kretanja nalazi se u Upustvu za matičare o popunjavanju statističkih listića Dem-1 o rođenju ) , Dem-2 ( o slučaju smrti ) ... (Beograd , 2004 ) .
Rezultati rada : Po popisu iz 2002. god. u Republici Srbiji bilo je 7 498 001 , a u 2011. god. je bilo 7 186 862 stanovnika što predstavlja pad ukupnog broja stanovnika od -311 139 ( 4,15% ) . Osnovni razlozi za to su negativni prirodni priraštaj tj. depopulacija, a u manjoj meri emigracija ( iseljavanje ) stanovništva .U beogradskom regionu zabeležen je apsolutni porast od 83 316 stanovnika ( 1 659 440 u 2011. god. prema 1 576 124 u 2002. god. ), a najveći pad je u regionu južne i istočne Srbije od -189 088 stanovnika ( 1 563 916 u 2011. god. prema 1 753 004 u 2002. god. ) . U 2011. god. u Srbiji je bio prirodni priraštaj na 1000 stanovnika -5,2‰ odn. broj umrlih na 1000 stanovnika je bio 14,2 , a broj živorođenih na 1000 stanovnika je bio 9,0 . U Srbiji je 2001. god. bio prirodni priraštaj na 1000 stanovnika – 2,7 ‰ , broj umrlih na 1000 stanovnika 13,2 , a broj živorođenih na 1000 stanovnika je bio 10,6 . Najmanji procenat prirodnog priraštaja je bio u Zaječarskom , Borskom , Topličkom i Pirotskom okrugu,gde je pad broja stanovnika iznosio oko -15‰ . Povećane stanovništva je bilo u svega 16 opština , od čega su tri sa preko 10‰ ( GO Novi Sad i Zvezdara i po proceni oština Preševo sa oko 16‰ ) , sa porastom do 10‰ je bilo 8 beogradskih opština i 2 na teritoriji grada Niša , opština Petrovaradin , Novi Pazar i Tutin sa područja Sandžaka i Bujanovac (po proceni) sa juga Srbije . Povećane broja stanovnika u većini ovih opština je rezultat pozitivnog migracionog (zbog nalaženja posla ) , osim opštine Bujanovac , Preševo , Novi Pazar i Tutin , gde je povećane na račun visokog prirodnog priraštaja .
Analizom vitalnih događaja u Republici Srbiji od 1961. do 1970. god. zabeležen je pozitivan prirodan priraštaj 448 683 ( 1 062 918 živorođenih prema 614 235 umrlih ) , od 1971. do 1980. god. bio pozitivan prirodni priraštaj od 400 556 stanovnika (1 098 410 živorođenih prema 697 854umrlih ) , u periodu od 1981. do 1990. god. bio je pozitivan prirodni priraštaj od 177 432 stanovnika ( prema 1 003 865 živorođenih prema 826 433 umrlih) . Od 1992. god. je zabeležen negativni prirodni priraštaj u Republici Srbiji odn. od 1991. do 2000. god. bio je negativan prirodni priraštaj od -144 618 stanovnika ( 821 294 živorođenih prema 965 912 umrlih ) odn. prosečni godišnji negativni prirodni priraštaj od-14 462 stanovnika. U periodu od 2001- 2011. god. je takođe,bio negativni prirodni priraštaj od -337 066 stanovnika (798 310 živorođenih prema 1 135 376 umrlih ) odn. prosečni godišnji negativni prirodni priraštaj od -30 642 stanovnika .
Zaključak: Depopulacija , intezivno starenje stanovništva , negativan migracioni saldo , nizak fertilitet i visok mortalitet su najvažnije demografske karkateristike Srbije u periodu između popisa od 2002. do 2011. god.
Ključne reči: depopulacija , bela kuga , prirodni priraštaj , mortalitet , natalitet , emigracija , Republika Srbija, popis stanovništva.

Bela kuga u Zaječarskom okrugu i depopulacija u Srbiji

Zdravković Goran
DOM ZDRAVLJA ZAJEČAR

Cilj rada da se prikaže pojava depopulacije u Republicu Srbiji u periodu između popisa 2002. i 2011. godine i istakne pojava negativnog prirodnog priraštaja tj. depopulacije ili tzv. bele kuge u Zaječarskom okrugu(oblasti ) i uporedi sa podacima o prirodnom priraštaju u Timočkoj krajni od 1961. do1999.god., 1912. do 1918.god. , 1876. do 1878. god. i u periodu od 1863. do 1953.god.
Ispitanici metod rada: Analizirani smo publikacije Republičkog zavoda za statistiku Srbije, sajt Republičkog zavoda za statistiku Srbije , baza podataka , stanovništvo, vitalna statistika , časopise Demografski pregled i knjigu Todorović M. “ Determinante feritiliteta stanovništva Timočke krajne “
Republički zavod za statistiku Srbije od 2002.god. primenjuje novu metodologiju popisa i procene stanovništva, te zbog nje podaci nisu neposredno uporedivi sa podacima predhodnih popisa (primer je popisna 1991.god. za koju je retroaktivno izračunata procena broja stanovnika ). Detaljna metodološka objašnjenja za Popis 2011. god. nalaze se u metodološkom upustvu za organizatore, instruktore i druge učesnike u popisu (Beograd, 2011) ili na sajtu Republičkog zavoda za statistiku . Metodološka objašnjenja za statistiku prirodnog kretanja stanovništva nalazi se u Upustvu za matičare o popunjavanju statističkih listića Dem-1 (o rođenju) , Dem-2 (o slučaju smrti ) ... (Beograd , 2004 ) .
Rezultati rada: Analiza podataka u periodu između popisa 2002.god i 2011.god. pokazuje smanjenje stanovništva u većini okruga i opština u Srbiji. Stopa rasta stanovništva je negativna u 23 od 25 okruga , dok je povećanje stanovništva zapaženo samo na teritoriji grada Beograda i u Južnobačkom okrugu. Od 23 okruga kojima je zapaženo smanjenje stanovništva , ono je bilo najviše izraženo u Borskom , Zaječarskom , Topličkom i Pirotskom okrugu i taj pad je iznosio oko 15 % . Detaljnom analizom između popisa 2002. do 2011.god. uočen je godišnji pad stanovništva u Zaječarskoj opštini za manje od 10% , a u opštini Boljevac , Sokobanja i Knjaževac smanjenje je bilo od 10 do 20% . Prosečna godišnja stopa nataliteta u Zaječarskoj opštini je bila manja od 10‰ , a u opštini Boljevac , Knjaževac i Sokobanja je bila preko 20 ‰ . Prosečna godišnja stopa mortaliteta je u Zaječarskoj opštini bila manja od 15,1 do 20 ‰ , a u opštini Boljevac , Knjaževac i Sokobanja je bio manja za više od 20‰ . Prosečna godišnja stopa prirodnog priraštaja je u Zaječarskoj opštini bila negativna i to od -10,0 do 0,0 ‰ , a u opštini Boljevac , Knjaževac i Sokobanja je bila negativna i i iznosila preko -10 ‰ . Prosečna stopa migracionog salda za Zaječarsku oblast tj. u svim njenim opštinama je bila negativna i iznosila je od -10,0 do 0,0 . U knjizi Todorović M. navode se podaci o prirodnom priraštaju u periodu od 1961. do 1999. god. u Timočkoj krajini pri čemu je on negativan počev od 1981.god. (-1,9‰ ), a u 1999.god. je bio -6,7‰ . Stanovništvo je u seoskom naseljima još od 1961. god. u depopulaciji ( -0,1 ‰ ) do -12,0‰ u 1999. god. Stopa prirodnog priraštaj u Timočkoj krajini je od 1875. god. je bila 10,82 ‰ , 1876. god. je bila -8,18 ‰ , 1877. je bila -8,83 , 1878. god. je bila 0,67 ‰ , a 1879. god. je bila 4,05‰ .Prirodni priraštaj je od 1912..god (- 1,54‰ ) do 1918.god ( - 29, 15‰ ) bio negativan , zbog Balkanskih ratova i prvog svetskog rata , pri čemu je 1915. god bio čak – 44,38‰.
Zaključak: Zaječarska oblast(okrug) je poznat po izrazitoj depopulaciji tj.negativnom prirodnom priraštaju tzv. bela kuga .Za prevazilaženje postojećeg stanja potrebni je angažovanje najviših državnih institucija u smislu oživljavanja privrede, povećanja standarda građana, zapošljavanja žena fertilnog perioda i muškog radnoaktivnog stanovništva, dodela stanova za mlade bračne parove, podsticaj fondacije za treće dete, stimulacija rađanja , produženje porodiljskog odsustva, redovna isplata materinskih i dečijih dodataka, niz povlastica u čuvanju i školovanju trećeg deteta, popularizaciji rađanja putem medija i sredstava javnog informisanja, rigorozniji stav države, crke i zdravstvenih institucija prema prekidu trudnoće, obuka zdravstvenih radnika i nabavka najsavremenije medicinske opreme za lečenje steriliteta.
Ključne reči : depopulacija, bela kuga, prirodni priraštaj, mortalitet, natalitet, Zaječar, Timočka krajna

Evidencije u zdravstvu - Registar retkih bolesti u Republici Srbiji

Miljuš D (1), Sjeničić M.(2)
(1)INSTITUT ZA JAVNO ZDRAVLJE“DR MILAN JOVANOVIĆ BATUT“, BEOGRAD, (2) CENTAR ZA PRAVNA ISTRAŽIVANJA, INSTITUT DRUŠTVENIH NAUKA, KRALJICE NATALIJE 45, BEOGRAD

Uvod: Retke bolesti su heterogena grupa oboljenja kojima je zajednička karakteristka niska prevalencija. To su one bolesti koje pogađaju jednu osobu na 2000 stanovnika u opštoj populaciji. Iako pojedinačno retke, ukupno one obuhvataju veliki broj osoba u populaciji. Registar za retke bolesti osnovni je deo svakog racionalnog programa za kontrolu retkih oboljenja. Pouzdani podaci o učestalosti retkih bolesti u Republici Srbiji ne postoje.
Cilj: Namera autora bila je prikažu osnovne etape formiranja registra retkih bolesti u Srbiji.
Materijal i metodi rada: Analizirane su sve faze formiranja registra retkih bolesti i relevantne zakonske regulative u oblasti evidencija u zdravstvu u našoj zemlji.
Rezultati: Procenjuje se da približnо 350 miliоnаоsоbа u svеtu imа diјаgnоzu neke rеtке bоlеsti, dок je u Еvrоpi оbоlеlо između 27 i 36 miliоnа ljudi. Ove procene su rezultat prikupljenih podataka u registrima retkih bolesti širom sveta. Osnovna uloga ovog registara je da omogući izračunavanje incidencije retkih oboljenja, kontinuirano praćenje incidencije tokom vremena, analizu stopa preživljavanja pacijenata sa retkim bolestima, izračunavanje izgubljenih godina života i godina života sa nesposobnošću i utvrđivanje direktnih i indirektnih troškova lečenja obolelih od retkih bolesti. Ovakav način posmatranja i praćenja retkih oboljenja ima ogroman javno-zdravstveni značaj, jer obezbeđuje procenu opterećenja društva retkim bolestima, stručni pristup u planiranju zdravstvene zaštite obolelih od retkih bolesti, izradu preventivnih programa i strategija, evaluaciju sprovedenih preventivnih mera, formulisanje zdravstvene politike i unapređenje organizacije zdravstvene zaštite obolelih od retkih bolesti, kao i polaznu osnovu za epidemiološka i klinička istraživanja. Vlada Republike Srbije je krajem 2014. godine donela Zakon o evidencijama u oblasti zdravstva, koji propisuje obavezu vođenja registara za 17 grupa bolesti i stanja od većeg javno-zdravstvenog značaja, u kojoj je i registar retkih bolesti. Zakon definiše Institut za javno zdravlje Srbije, kao instituciju koja vodi navedene registre na nacionalnom nivou. Zakon će se primenjivati od 1. januara 2017. godine, do kada se očekuje i izrada svih pratećih podzakonskih dokumenata, kojima će se bliže definisati funkcionisanje ovog registra. Organizacija Registra je obuhvatala definisanje približno 300 retkih bolesti koji se registruju, decentralizaciju na pet referentnih registara odabranih retkih bolesti, definisanje nacionalne prijave retkih bolesti, uvođenje novih izvora informacija, obezbeđenje kadra i opreme, edukaciju zdravstvenih radnika, informatičku podršku i povratni sitem informisanja. Nacionalna baza podataka retkih bolesti nalazi se u Institutu za javno zdravlje Srbije koji koordinira rad referentnih registara, kontinuirano edukuje kadar, evaluira kvalitet, analizira podatke i publikuje izveštaj. Osnovni izvor informacija za nacionalni registar je individualna prijava lica obolelog od retkih bolesti, koja sadrži 34 obeležja grupisanih u šest celina, odnosno u podatke o zdravstvenoj ustanovi, novooboleloj osobi, dijagnozi bolesti, lečenju, ishodu bolesti i administraciji prijave.
Zaključak: U zdravstvenoj zaštiti obolelih od retkih bolesti i dalje ima puno izazova. Tokom 2016. godine očekuje se usvajanje akcionog plana Nacionalne strategije za retke bolesti u Srbiji do 2020. godine, nameće se neophodnost unapređenja odgovarajuće dijagnostike i dostupnosti savremene orphan terapije, predstoji nam usvajanje podzakonskih akata koji će bliže urediti oblast zdravstvene zaštite obolelih od retkih bolesti, izrada softvera za podršku Registru, kao i publikovanje prvog izveštaja o retkim bolestima u Srbiji.
Ključne reči: registar, retke bolesti, Srbija
E-mail: dragan_miljus@batut.org.rs

Health records - Registry of rare diseases in Serbia

Miljuš D (1), Sjeničić M.(2)
(1) INSTITUT OF PUBLIC HEALTH OF SERBIA“DR MILAN JOVANOVIC BATUT“, BELGRADE, (2) CENTRE FOR LEGAL RESEARCH, INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES, KRALJICE NATALIJE 45, BELGRADE

Introduction: Rare diseases are a heterogeneous group of diseases which share characteristics of low prevalence. These are the diseases that affect one person in 2,000 people in the general population. Although individually rare, they include a large total number of persons in the population. Register for rare diseases is an essential part of any rational program for the control of rare diseases. Reliable data on the prevalence of rare diseases in the Republic of Serbia does not exist.
Aim: The authors' intention was to show the basic stages of formation of the registry of rare diseases in Serbia
Materials and methods:We analyzed all the stages of formation of the registry of rare diseases and relevant legislation in the field of records in health care in our country.
Results: It is estimated that approximately 350 million people in the world has a diagnosis of a rare disease, while in Europe affected between 27 and 36 million people. These estimates are the result of data collected in the registers of rare diseases worldwide. The main role of this registry is to allow the calculation of the incidence of rare diseases, the incidence of continuous monitoring over time, the analysis of the survival rate of patients with rare diseases, calculation of years of life lost and years of life and disability to determine the direct and indirect costs of treating patients suffering from rare diseases. This method of observation and monitoring of rare diseases has enormous public health importance, because it provides an assessment of burden among rare diseases, professional approach in the planning of health care of patients with rare diseases, development of preventive programs and strategies, evaluation of implemented preventive measures, health policy formulation and improvement of the organization health care of patients with rare diseases, as well as a baseline for epidemiological and clinical research. The Government of the Republic of Serbia at the end of 2014 passed the Law on Records in the Field of Health, which stipulates the obligation of keeping registers of 17 groups of diseases and conditions of major public health importance, where a register of rare diseases. The law defines the Institute of Public Health of Serbia, as an institution that leads those registers at the national level. The law will apply as of 1 January 2017, by which time it is expected and production of all supporting secondary documents, which will define more closely the operation of the registry. The organization of the Registry is included defining some 300 rare diseases who register, the decentralization of the five reference registers of selected rare diseases, defining national application of rare diseases, introducing new sources of information, security personnel and equipment, training of health workers, IT support and return system information. National database of rare diseases is the Institute of Public Health of Serbia, which coordinates the work of reference registers continuously educate staff, evaluate the quality, analyze the data and publish a report. The main source of information for the register of the individual notification persons suffering from rare diseases, which contains 34 characteristics grouped into six units, ie data on health institution, new case person, diagnosis, medical treatment, disease outcome and administration data.
Conclusion: In the health care of patients with rare diseases still has a lot of challenges. During 2016, the expected adoption of the Action Plan of the National Strategy for rare diseases in Serbia by 2020, there is a need to improve the availability of adequate diagnosis and modern therapy orphan, pending the adoption of our by-laws that will regulate the health care of patients with rare diseases, development of software to support the Register, as well as the publication of the first report on rare diseases in Serbia.
Key words: register, rare diseases, Serbia
E-mail: dragan_miljus@batut.org.rs

Ravnopravnost u pristupu osoba sa retkim bolestima u zdravstvenom sistemu Srbije

Sjeničić M (1), Miljuš D.(2)
(1) CENTAR ZA PRAVNA ISTRAŽIVANJA, INSTITUT DRUŠTVENIH NAUKA, BEOGRAD, (2) INSTITUT ZA JAVNO ZDRAVLJE“DR MILAN JOVANOVIĆ BATUT“, BEOGRAD

Uvod: Uprkos međusobnoj različitosti oboljenja, osobe sa retkim bolestima i njihove porodice suočavaju se sa istim brojnim teškoćama koje proističu iz retkosti: nedostupnost dijagnoze, informacija, naučnog znanja o samoj bolesti, kvalifikovanih stručnjaka, lekova, odgovarajućih medicinskih pomagala i kvalitetne zdravstvene zaštite.
Cilj: Autori su imali nameru da ukažu na izazove u ostvarivanju principa ravnopravnosti u dijagnostici i lečenju retkih bolesti, kao uslova za ravnopravnost u ostvarivanju prava u drugim oblastima života u Srbiji.
Materijal i metodi rada: Analizirane su prepreke u ostvarivanju prava osoba sa retkim bolestima i unapređenja u zakonskoj i podzakonskoj regulativi, koji daju osnova za napredak u ovoj oblasti.
Rezultati: Procenjuje se da u Srbiji približno 500.000 građana živi sa nekom retkom bolešću. Gotovo polovinu obolelih čine deca, uglavnom su genetskog porekla i najčešće prouzrokuju trajni invaliditet. Terapije postoje za samo 5% retkih bolesti. Pacijenti sa retkim bolestima se suočavaju sa velikim brojem teškoća u fazi ustanovljavanja dijagnoze, sa nejednakostima u pristupu lečenju, zbog postojanja legislativnih ili administrativnih prepreka. Brojne su i socijalne posledice: stigmatizacija, izolacija, diskriminacija u ostvarivanju širih prava u oblasti socijalnog zbrinjavanja i obrazovanja. Ova lica su posebno ugrožena, naročito imajući u vidu da su većina njih deca, odnosno može se reći da je oko 1,5 miliona ljudi u Srbiji pogođeno nevoljama koje proizilaze iz činjenice da imaju oboleog od retkih bolesti u svojoj porodici. Nedostatak finansijskih preduslova, dovoljne edukacije zdravstvenog personala i dovoljne informacije u javnosti, kao i informacije o mogućnosti korišćenja prava u zdravstvenoj i socijalnoj zaštiti osoba sa retkim bolestima i njihovih porodica, dovodi do njihovog neadekvatnog zbrinjavanja. Nacionalni propisi novijeg datuma daju osnova dijagnostici i lečenju obolelih od retkih bolesti. Osnovni legislativni pomaci učinjeni su i u materijalnom i u procesnom smislu. Sa jedne strane, donet je Zakon o prevenciji i dijagnostici genetičkih bolesti, genetički uslovljenih anomalija i retkih bolesti (2015), kojim se ustanovljava pravo pacijenata sa rekim bolestima na dijagnozu. Sa druge strane, uvedena je mogućnost dijagnostike i tretmana u inostranstvu o trošku sredstava zdravstvenog osiguranja ili budžeta Republike Srbije, ukoliko isti nisu mogući u zemlji. To je učinjeno izmenama Pravilnika o uslovima i načinu upućivanja osiguranih lica na lečenje u inostranstvo (2014) i Odluke o otvaranju budžetskog fonda za lečenje oboljenja, stanja ili povreda koje se ne mogu uspešno lečiti u Republici Srbiji (2014). Međutim, uočavaju se i izvesni nedostaci koji dovode u pitanje realizaciju principa ravnopravnosti u pristupu zdravstvenoj zaštiti. Kao najveći problem uočava se favorizovanje tretmana izlečivih oboljenja u novijim zakonskim i podzakonskim dokumentima iako je većina retkih stanja hronična. Takođe, uočava se da su izvesni pomaci napravljeni u domenu obezbeđivanja pristupa dijagnozi i terapiji, ali po pravilu prvenstveno za decu i mlade, čime su u neravnopravan položaj dovedeni pacijenti drugih uzrasnih doba. U tom smislu postoje izvesne nedoslednosti predviđenih rešenja i sugerišu se izmene u cilju ostvarivanja principa pravednosti.
Zaključak: U aktuelnoj regulativi uočavaju se i izvesni nedostaci koji dovode u pitanje realizaciju principa ravnopravnosti u pristupu zdravstvenoj zaštiti, te se sugerišu izmene kojima bi ovi nedostaci bili otklonjeni.
Ključne reči: retke bolesti, diskriminacija, ravnopravnost, zdravstveni sistem, legislativa
E-mail: dragan_miljus@batut.org.rs

Equality in acessing the Serbian health system for rare disease patient

Sjeničić M (1), Miljuš D.(2)
(1) CENTRE FOR LEGAL RESEARCH, INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES, BELGRADE, (2) INSTITUT OF PUBLIC HEALTH OF SERBIA“DR MILAN JOVANOVIC BATUT“, BELGRADE

Introduction:In spite of differences between diseases, persons with rare diseases and their families are faced with the same number of difficulties arising from the rarity: the unavailability of diagnosis, information, scientific knowledge about the disease, qualified professionals, medicines, medical supplies and adequate quality health care.
Cilj: Authors’intention was to point out the challenges in realisation of the equality principles in diagnostics and treatment of rare diseases, as the preconditions for equality in realisation of rights in other areas, in Serbia.
Material and working methods: Obastacles in realisation of rights of persons with rare diseases were analysed, as well as steps forward in legal and sub-legal regulation, which give the basis for improvement in this area, to some extent.
Results: Nearly half of the patients are children, mostly of genetic origin and usually cause permanent disability. Therapies exist for only 5% of rare diseases. Patients with rare diseases are faced with a number of difficulties in establishing the diagnosis stage, the inequalities in access to treatment, because of the existence of legislative or administrative obstacles. There are many social consequences: stigmatization, isolation, discrimination in the exercise of rights in the broader field of social welfare and education. These persons are particularly vulnerable, especially bearing in mind that most of them children, and it can be said that about 1.5 million people in Serbia affected by the troubles arising from the fact that they have oboleog from rare diseases in their family. Lack of financial preconditions, sufficient training of health personnel and sufficient information to the public, as well as information on the possibility of exercising the right to health and social care of people with rare diseases and their families, leading to their improper disposal. National regulations recent give grounds diagnosis and treatment of patients suffering from rare diseases. Basic legislative progress was made, and in the material and in a procedural sense. On the one hand, adopted the Law on the prevention and diagnosis of genetic diseases caused by genetic anomalies and rare diseases (2015), which establishes the right patients with the diagnosis of diseases Rekim. On the other hand, introduced the possibility of diagnosis and treatment abroad at the expense of the health insurance funds or the budget of the Republic of Serbia, if it is not possible in the country. This was done by amending the Ordinance on the conditions and manner of sending the insured for medical treatment abroad (2014) and the Decision on the opening of a budgetary fund for the treatment of diseases, conditions and injuries that can not be successfully treated in the Republic of Serbia (2014). There are however, and certain shortcomings that call into question the implementation of the principle of equality in access to health care. The biggest problem is observed favoring treatment preventable diseases in recent legislative documents although most rare chronic situation. Also, it can be seen that certain progress has been made in the field of providing access to diagnosis and treatment, but as a rule, primarily for children and young people, which are in an unequal position patients of other age span. In this sense, there are some inconsistencies provided solutions and to suggest changes in order to achieve the principle of justice.
Conclusion: Newly enacted regulation bring also some inconsistencies which bring into question realisation of equity principle in health care and which require changes.
Key words: rare diseases, discrimination, equity, health system, legislation
E-mail: dragan_miljus@batut.org.rs

Komparativna analiza obolevanja od malignih tumora u Srbiji i Evropi

Živković Perišić S., Miljuš D.
INSTITUT ZA JAVNO ZDRAVLJE SRBIJE ,,DR MILAN JOVANOVIĆ BATUT “

Uvod: Posle kardiovaskularnih bolesti, maligni tumori predstavljaju najčešći uzrok obolevanja u našoj zemlji. U proseku u Srbiji se, bez pokrajina, prema podacima Registra za rak, svake godine, registruje, skoro 24.500 novo obolelih osoba (12.755 muškaraca i 11.749 žena) od nekog od oblika malignog tumora. Prosečne standardizovane stope incidencije iznosile su 279,8 na 100.000 za muškarce i 240,8 na 100.000 za žene, što Srbiju svrstava među zemlje sa srednjim rizikom obolevanja od raka u Evropi.
Cilj:Sagledavanje obolevanja od malignih tumora u Srbiji, u periodu od 1999. do 2012. godine.u poređenju sa obolevanjem od raka u regionu Evrope za 2012. godinu.
Materijal i metodi rada: : Kao izvor podataka o obolevanju od raka, poslužili su publikovani podaci Registra za rak u centralnoj Srbiji i procene obolevanja od malignih tumora u regionu Evrope za 2012. godinu od strane European Cancer Observatory (ECO). U radu je primenjen deskriptivno epidemiološki metod. Kao pokazatelji obolevanja korišćene su standardizovane stope.
Rezultati: Prema podacima Registra za rak centralne Srbije, zapaženo je da se broj novoobolelih osoba od malignih tumora u periodu 1999-2012. godine povećao za 25,2% (od 19.625 do 26.218). Tokom posmatranog perioda došlo je do porasta stopa incidencije od svih malignih tumora, kod muškaraca za 21,1% (od 228,4/100,000 do 289,5/100,000) i kod žena za 17.2% (od 204,4/100,000 do 246,7/100,000). Kod muškaraca, došlo je do porasta svih standardizovanih stopa incidencije od vodećih lokalizacija malignih tumora, izuzev malignih tumora želuca gde se registruje pad stopa incidencije od 22,7% . Kod žena je u istom periodu, takođe došlo do porasta stopa incidencije od svih vodećih lokalizacija malignih tumora osim od raka želuca, gde se registruje pad stopa obolevanja od 20,8 %. Analiza obolevanja od malignih tumora u regionu Evrope za 2012. godinu od strane European Cancer Observatory (ECO) je pokazala zabrinjavajuće podatke. Tokom 2012. godine, od svih oblika malignih tumora u Evropi je obolelo preko 3,4 miliona osoba oba pola, 1.8 miliona (53%) muškaraca i 1.6 miliona (47%) žena. Standardizovana stopa incidencije je iznosila 452.9 na 100.000 muškaraca i 330.1 na 100.000 žena. Najviše stope incidencije kod osoba oba pola su registrovane u zemljama Severne i Zapadne Evrope, kod muškaraca u Francuskoj (550.0/100.000) i u Danskoj kod žena ( 167.6/100.000). Prema istom izvoru najniže stope incidencije i kod muškaraca i kod žena su registrovane u Bosni i Hercegovini, Albaniji i Grčkoj. Najučestalije primarne lokalizacije malignih tumora kod osoba oba pola u Evropi, bili su rak dojke (464.000 novoobolelih i 13.5% svih malignih tumora), rak debelog creva i rektuma (447.000, 13%), rak prostate (417.000, 12.1%) i rak bronha i pluća (410.000, 11.9%). Ove četiri lokalizacije činile su više od polovine (50.5%) svih registrovanih slučajeva malignih tumora u Evropi, 2012. godine. U strukturi obolevanja, kod skoro svakog petog muškaraca je registrovan rak prostate (22.8%) i kod skoro svake treće žene u Evropi (28.8%) je otkriven rak dojke.
Zaključak: Prema procenama European Cancer Observatory (ECO) do 2020. godine nastaviće se rastući trend u stopama obolevanja zbog visoke prevalence faktora rizika odgovornih za nastanak raka i starenja stanovništva.
Ključne reči: obolevanje, maligni tumori, trend
E-mail: snezana_zivkovic@batut.org.rs

Prevencija i koliko uspjevamo u tome

V. Ivančević, N. Tadić, D. Hadžić
SAVJETOVALIŠTE ZA MLADE U DOMU ZDRAVLJA BUDVA

Savjetovaliste za mlade je osnovano 2009. godine, prvobitno kao dio strategije u borbi protiv pusenja i programa odvikavanja od pusenja, a danas je radionica i prostor gdje mladi kroz aktivno ucesce pokusavaju da nauce nove stvari i lakse prebrode period odrastanja.
Cilj ovog rada je da prikazemo kakva su nasa iskustva u radu savjetovalista sa mladima i sta ih najvise interesuje.
Metod rada: podatke smo dobili na osnovu evidencije o radu savjetovalista u period od 2010.-2015. godine. Savjetovaliste je radilo 6 mjeseci godisnje, kontinuirano 5dana u mjesecu. Grupe su formirane u zavisnosti od tema i uzrasta u prosjeku od 15-20 ucenika osnovnih i srednjih skola.
Rezultati: Na osnovu petogodisnjeg pracenja kroz savjetovaliste je proslo ukupno 810 djece. Njih 210 uzrasta od 10-13 godina, 420 uzrasta od 13-15 godina i 180 uzrasta od 15-18 godina. Obradjene teme su: bolesti zavisnosti (alkoholizam, narkomanija, pusenje), pubertet, seksualno prenosive bolesti, HIV, menstruacioni ciklus, higijena koze, akne, seksualno obrazovanje. Teme su formirane na osnovu ankete koja se sprovodi nakon svake sesije. U uzrastu od 10-13 godina najvece interesovanje djece je bilo za teme: pubertet, fiziologiju ljudskog tijela, bolesti zavisnosti, u uzrastu od 13-15 godina djevojcice su bile zainteresovane za reproduktivno zdravlje, a djecaci za seksualno obrazovanje. U grupi najstarijih od 15-18 godina je bila mala zainteresovanost za sve birane teme.
Zakljucak: na osnovu naseg iskustva u radu sa mladima prevencija ima najbolje efekte u mladjem uzrastu, a kombinovanjem predavanja, radionica i aktivnog ucesca djece daje najbolje rezutate u prihvatanju novih znanja. Za bolje rezultate potrebna je intenzivnija i sveobuhvatnija edukacija.
Ključne riječi: prevencija, savjetovaliste, mladi.

Procjena informisanosti osnovaca o rizičnom ponašanju

Ivelja B. (1), Klisić A.(2), Vušurović N.(1), Krstajić LJ. (3)
(1) DOM ZDRAVLJA, CETINJE, (2) DOM ZDRAVLJA, PODGORICA, (3) PZU MILMEDICA, BUDVA

Uvod: U adolescenciji, kao najosjetljivijem periodu odrastanja i sazrijevanja, češća je sklonost rizičnom ponašanju. Rizična su sva ona ponašanja mladih kojima oni dovode u opasnost vlastito zdravlje i ugrožavaju društvene vrijednosti. Rizičnima se smatra izuzetno širok spektar pojava: agresivnost, nasilje, krađe, upotreba alkohola, droge, duvana, često mijenjenaje seksualnih partnera, kockanje, zavisnost od interneta, brza vožnja, poremećaji ishrane.
Zajednička odlika rizičnog ponašanja je visoko ugrožavajući karakter za pojedinca i društvo zbog čega ih je teško držati pod kontrolom. Razvijanje zaštitnih faktora na nacionalnom i lokalnom nivou, porodice, škole i pojedinaca, najbolji je način za prevenciju poremećaja ponašanja.
Cilj: Procjena informisanost o vrstama rizičnog ponašanja učenika na kraju osnovnog školovanja.
Material i metode: Korišćen je individualni anonimni upitnik na čijoj izradi su učestvovali školski psiholozi, pedagog i pedijatar. Ciljna grupa su učenici IX razreda dvije osnovne škole na Cetinju. Anketiranje je sprovedeno u novembru 2015. godine. Upitnik je sadržavao pitanja opšteg tipa-pol i uzrast, opšte znanje o oblicima rizičnog ponašanja, pitanje o štetnosti po zdravlje alkohola, duvana, droge, izvorima informacija o istim i prijedlozima za poboljšanje informisanosti o rizičnom ponašanju i stvaranju boljih uslova za sigurnije odrastanje.
Rezulati: Anketirano je193 učenika: 98 (50,8%) djevojčica i 95(49,2%)dječaka. Prosječna starosna dob učenika je 14 godina. Na pitanje rizična ponašanja su: upotreba alkohola, duvana, droge, kocka, zavisnost od interneta, sklonost svađi, krađi, često mijenjanje seksualnih partnera-odgovorilo je 125 učenika (64,8%), od čega 73 (58%) djevojčica i 52 (42%) dječaka.
Upotrebu alkohola, duvana, odnosno droge kao jedino rizično ponašanje navelo je njih 57 (30%). Kao jedino rizično ponašanje, 10 anketiranih (5%) je navelo kocku, nasilništvo, odnosno zavisnost od interneta. Štetnost po zdravlje alkohola, duvana i droge prepoznalo je ukupno 178 (92,8%) anketiranih: 97 (55%) djevojčica i 81 (45%) dječaka. Kao najznačajniji izvor informacija o rizičnom ponašanju je porodica-160 (83%), škola-19 (10%), internet i mediji-10 (5%), drugovi-4 (2%). Ukupno 173 (90%) anketiranih smatra da treba više raditi na edukaciji u školi, na internetu putem lokalnih sajtova za mlade, a samo 5% anketiranih je navelo da treba zabraniti prodaju pića i duvana, kažnjavati narkodilere, odnosno zabraniti kocku.
Zaključak: Informisanost mladih o vrstama rizičnog ponašanja je zadovoljavajuća, ali boljim mjerama prevencije, edukacije i promovisanjem zdravih stilova života može se unaprijediti. Djevojčice su pokazale bolju informisanost od dječaka. Dosadašnji rad na prevenciji narkomanije, alkoholizma i pušenja na lokolnom nivou, u školama, u savjetovalištu za mlade u domu zdravlja, dao je dobre rezultate i stvorio povoljan ambijent za detekciju drugih oblika rizičnog ponašanja kao što su kocka, rizično seksualno ponašanje, vršnjačko nasilje, zavisnost od interneta, poremećaji ishrane. Prepoznavanjem novonastalih rizika po zdravlje mladih neophodno je stvoriti programe i planove za prevenciju istih. Porodica je najznačajniji izvor informacija, što sugeriše da treba jačati veze unutar porodice i u programe edukacije uključiti roditelje. Koordinisani preventivni rad na svim nivoima, od nacionalnog do lokalnog, uključujući sve strukture društva u čijem središtu su mladi, može stvoriti povoljan ambijent za zdravo i sigurno odrastanje.
Ključne riječi: anketa, djeca, rizično ponašanje

Terapija i praćenje terapijskih efekata kod odojčadi sa sideropenijskom anemijom

N. Tadić, V. Ivančević, D. Stevović, G. Marojević
DOM ZDRAVLJA BUDVA,DOM ZDRAVLJA TIVAT,DOM ZDRAVLJA PODGORICA,CRNA

Uvod: Anemija ili slabokrvnost u zemljama u razvoju pogađa čak više od 42% djece mlađe od pet godina, a učestalost anemije najveća je tokom faze ubrzanoga rasta djeteta, u razdoblju od 6. do 24. mjeseca života. Prema istraživanjima UNICEF –a od 2000 godine sideropenijska anemija u Crnoj Gori najzastupljenija je bila kod djece uzrasta od 6 do 11 mjeseci i to 46%. Iako postoje mnogobrojni uzroci anemije, najvažniji je manjak gvožđa u ishrani. Cilj: utvrđjivanje efikasnosti terapije kod odojčadi sa sideropenijskom anemijom. Materijal i metode: koristili smo zdravstvene kartone i laboratorijske analize krvne slike djece rođene 2010-2014 godine, liječene u Dom zdravlja Budva.
Rezultati: od ukupno 215 pregledane djece, kod njih 70% hemoglobin je bio ispod 110gl. Podijelili smo ih u tri grupe, prva grupa kod koje je u terapiju uključena samo pravilna ishrana, druga grupa u kojoj su odojčad pila legofer i treća grupa koja je pila ferum lek. Kod sve tri grupe vrijednost hemoglobina je bila od 95 do 109 gl i u sve tri grupe su bila odojčad od 4-12 mjeseci. Nakon mjesec dana od terapije vrijednost hemoglobina je porasla za 3% u prvoj grupi a 5% u druge dvije grupe, nakon tri mjeseca terapije hemoglobin je u sve tri grupe porastao za 10%. Zaključak: kod odojčadi sa graničnim vrijednostima hemoglobina pravilna ishrana ima isti terapijski efekat kao preparati gvožđa. Bitno je naglasiti da pravilna ishrana u koju spada dojenje, pravilno i adekvatno uvođenje hrane bogate gvožđem i ne uvođenje kravljeg mlijeka u ishrani prije 12 mjeseci su jako bitni u prevenciji sideropenijske anemije i liječenju blažih oblika sideropenijske anemije kod odojčadi.
Ključne riječi: anemija, terapija, djeca.
E-mail: drtadic@t-com.me

Procena rizika nastanka dijabetesa tipa 2

Nataša Ignjatov
DOM ZDRAVLJA „DR SIMO MILOŠEVIĆ“, BEOGRAD

Uvod: U savremenom svetu dijabetes tip 2 dobija razmere epidemije. Nezdravi stilovi života, nepravilna ishrana i brz životni tempo doprinose razvoju ove bolesti. Dijabetes tip 2 ujedno predstavlja i značajan prediktor kardiovaskularnih događaja. Mere primarne prevencije su jedna od najznačajnih mera u borbi protiv šećerne bolesti tip 2. Neophodna mera primarne prevencije je i procena rizika za razvoj dijabetesa u zdravoj populaciji za koju se koristi Upitnik za procenu rizika nastanka dijabetesa tip 2.
Cilj: Utvrditi učestalost stepena rizika nastanka dijabetesa tipa 2 u populaciji.
Materijal i metode rada: Ispitano je 250 osoba koje nemaju šećernu bolest, starosne dobi od 20 do 50 godina, oba pola u Domu zdravlja „Dr Simo Milošević“ u Beogradu u periodu od 1. juna do 31. avgusta 2015. godine. Ispitanici su anketirani Upitnikom za procenu rizika nastanka dijabetesa tipa 2. Rezultati su obrađeni tabelarno i statistički χ2 – testom.
Rezultati: Ispitano je 250 osoba koje nemaju dijabetes tip 2. Odnos prema polnoj distribuciji je bio M 35.7% : Ž 64.3%. Prema starosnoj distribuciji najviše ispitanika je bilo u starosnoj grupi 20-35 godina (58%), dok je u grupi 36-50 godina bilo 42% ispitanika. ITT (indeks telesne težine) preko 30 je imalo 34% ispitanika, abdominalnu gojaznost (OS > 102 cm za muškarce i OS > 88cm za žene) je imalo 38.9%, fizički je bilo neaktivno 56.2% i nije uzimalo voće i povrće svakog dana 58% ispitanika. 32.5% ispitanih je uzimalo antihipertenzive, kod 16% njih je izmerena povremeno povišena glikemija, dok je nasledno opterećenje imalo 62.5% ispitanih. Učestalost stepena rizika kod ispitanika je bila: nizak stepen rizika (<7 bodova) imalo je 17.6%, lako povišen (7-11) 36.5%, umeren (12-14) 24.3% , visok (15-20) 14% i vrlo visok (>20) 7.6%.
Zaključak: Procena rizika nastanka dijabetesa tipa 2 ima veliki značaj u otkrivanju rizičnih grupa koje se mogu ubaciti u program prevencije. Merama protiv promenljivih faktora rizika dijabetesa tipa 2 može se značajno smanjiti incidencija ove bolesti i poboljšati kvalitet življenja uz zdrave stilove života.
Ključne reči: šećerna bolest, procena rizika
E-mail: nacaboz@gmail.com

Karakteristike osoba sa opstruktivnom sleep apneom

Nataša Ignjatov
DOM ZDRAVLJA „DR SIMO MILOŠEVIĆ“, BEOGRAD

Uvod: Opstruktivna sleep apnea (OAS) je sindrom koji se karakteriše delimičnom ili potpunom opstrukcijom gornjih disajnih puteva u toku spavanja koja se ispoljava poremećajem (hipopnea) ili prestankom disanja (apnea). Javlja se češće kod muškaraca (24%) nego kod žena (9%). Faktori rizika za OAS su: gojaznost, anatomske anomalije gornjih respiratornih puteva, opseg vrata > 44 cm, nasleđe, hrkanje, pušenje i konzumiranje alkohola. Simptomi su raznovrsni i obično se javlja pospanost, suva usta pri buđenju, zaboravnost, oštećenje pažnje i koncentracije i seksualna disfunkcija. Postoji udruženost OSA sa hroničnom opstruktivnom bolešću pluća, hipertenzijom i koronarnom bolešću. Dijagnostikuje se polisomnografijom. Smanjenjem faktora rizika se može prevenirati nastanak OSA. CPAP (Continuous Positive Airway Pressure) – aparat obezbeđuje da disajni put u nivou ždrela bude uvek otvoren. Dodatne mere su redukcija telesne težine, izbegavanje sedativa, alkohola i nikotina, izbegavanje spavanja na leđima i održavanje prohodnosti nosa. Cilj rada: Ustanoviti učestalost faktora rizika opstruktivne sleep apneje.
Materijal i metode: Retrospektivnom studijom ispitano je 25 bolesnika oba pola starosti 30-60 godina kojima je dijagnostikovana OAS u toku 2015. godine u Domu zdravlja „Dr Simo Milošević“ u Beogradu. Ispitivani su faktori rizika: gojaznost, opseg vrata >44cm, anomalije gornjeg respiratornog trakta, pušenje i konzumacija alkohola.
Rezultati: Od ukupno ispitanih bolesnika sa OAS 88% je muškog, a 12% ženskog pola. U starosnoj dobi 30-45 godina je 44%, dok je u starosnoj dobi 46-60 godina 56% ispitanika. Učestalost faktora rizika kod ispitanih je sledeća: gojaznost 92%, opseg vrata >44 cm 60%, anomalije gornjeg respiratornog trakta 48%, pušenje 72% i konzumacija alkohola 36%. Najčešća kombinacija faktora rizika OAS kod naših ispitanika je bila gojaznost i opseg vrata >44 cm sa učestalošću 80%, zatim gojaznost i pušenje 60%, dok su udruženost anomalija gornjeg respiratornog trakta i gojaznosti zabeležene kod 40% ispitanika.
Zaključak: Opstruktivna sleep apnea je najviše povezana sa promenljivim faktorima rizika kao što su povišena telesna masa i pušenje na koje se može uticati preventivnim merama. Zato je neopodno promovisati zdrave stilove života i konstantno sprovoditi mere za smanjenje gojaznosti i navike pušenja radi očuvanja zdravlja.
Ključne reči: opstruktivna apnea u snu, faktori rizika
E-mail: nacaboz@gmail.com