| |
|
|
UVOD
Zdravstvena služba ima značajnu ulogu u sferi kompleksa mera koje
treba preduzeti da ne dođe do saobraćajne nezgode u tzv. primarnoj
prevenciji saobraćajnih nezgoda [1]. Davanje mišljenja o psi-hofizičkoj
sposobnosti kandidata za vozače i vozače vrše Prvostepena i
Drugostepena komisija za ocenu vozačke sposobnosti. Prvostepenu
komisiju za ocenu vozačke sposobnosti čine specijalista medicine
rada ili specijalista opšte medicine, neuropsihijatar, oftalmolog i
psiholog. Pored ovih članova Komisije moguće je, u indikovanim slučajevima,
tražiti i mišljenja lekara ostalih specijalnosti. Drugostepena
komisija daje konačnu ocenu vozačke sposobnosti onih kandidata za
vozače i vozače koji imaju različite ocene svoje vozačke
sposobnosti.
Kandidati za vozače i vozači motornih vozila razvrstavaju se u dve
grupe, i to: 1) u prvu grupu: kandidati za vozače i vozači motornih
vozila kategorija A i B kojima upravljanje motornim vozilom nije
osnovno zanimanje; 2) u drugu grupu: kandidati za vozače i vozači
motornih vozila kategorija A i B kojima je upravljanje motornim
vozilom osnovno zanimanje, kao i kandidati za vozače i vozači
motornih vozila kategorija C, D i E. Zdravstveni uslovi koje oni
moraju ispunjavati za upravljanje motornim vozilima propisani su
Pravilnikom [2]. Ocena psihofizičke sposobnosti kandidata za vozače
i vozača za upravljanje motornim vozilom obavlja se kroz prethodne,
periodične i vanredne preglede. Uslovi pod kojima se ovi pregledi
obavljaju, kao i njihova učestalost, regulisani su Zakonom [3, 4].
Ocenjivanje sposobnosti za upravljanje motornim vozilima je
kompleksno pitanje i mora se posma-trati sa dva aspekta: aspekta
očuvanja zdravlja vozača i aspekta psihofizičke sposobnosti vozača
za upravljanje motornim vozilima. Vozači motornih vozila su pri
vožnji izloženi mnogim nepovoljnom faktorima koji mogu da ugroze
njihovo zdravlje [6]. Oni su izloženi različitim meteorološkim i
klimatskim promenama, nepovoljnim mikroklimatskim uslovima, buci,
vibracijama, izduvnim gasovima i mnogim stresnim situacijama [7].
CILJ RADA
Cilj rada je da se analiziraju zdravstveni razlozi za
ograničavanje ili gubitak sposobnosti za upravljanje motornim
vozilom kandidata za vozače i vozača.
METOD I MATERIJAL
Rađena je analiza zdravstvene sposobnosti za upravljanje motornim
vozilom kandidata za vozače i vozača koji su pregledani od strane
Prvostepene komisije za ocenu vozačke sposobnosti pri Službi
medicine rada u Zaječaru u periodu od 2004. do 2008. godine.
Analizirani su zdravstveni razlozi vremenskog ograničenja ograničeno
sposobnih i nesposobnih kandidata za vozače i vozača prve (amateri)
i druge grupe (profesionalci).
U radu su korišćeni Protokoli kandidata za vozače i vozača Službe
medicine rada Zdravstvenog centra Zaječar za 2004, 2005, 2006, 2007.
i 2008. godinu, zdravstveni kartoni i prijave kandidata za vozače i
vozača čija je vozačka sposobnosti ograničena ili koji su nesposobni
za upravljanje motornim vozilom.
REZULTATI
U radu Prvostepene komisije za ocenu vozačke sposobnosti u
Zaječaru u periodu od 2004. do 2008. godine ukupno je pregledano
11892 kandidata za vozače i vozača. Od tog broja 6824 (57,4%) su
bili kandidati za vozače ( 5636 amatera i 1188 profesionalaca), a
ostali su bili vozači (3234 amatera i 1834 profesionalaca). Prosečna
starost kandidata za vozače amatere bila je 25,8 +/- 5,2 godina, a
kandidata za vozače profesionalce 27,5+/-6,3, dok je prosečna
starost vozača amatera bila 71,3+/-4,9 godina, a vozača
profesionalaca 53,5+/-9,7godina. Najveći broj pregledanih je bio
sposoban za upravljanje motornim vozilom (82,7%), a ostali su bili
ograničeno sposobni ili nesposobni (tabela br.1).
Najčešći zdravstveni razlozi za vremensko ograničenje sposobnosti za
upravljanje motornim vozilom kandidata za vozače u grupi amatera
bila su psihijatrijska i neurološka oboljenja (90,3%), i to:
poremećaj strukture ličnosti (58,06%), psiho i senzomotorna
usporenost (19,35%) i intelektualna insuficijencija
(12,9%).
|
|
|
|
| |
|
|
Tabela 1. Rezultati ocene sposobnosti kandidata za vozače
i vozača motornih vozila
| |
KANDIDATI ZA VOZAČE |
VOZAČI |
Rezultati ocene
vozačke sposobnosti |
I grupa
(amateri) |
II grupa
(profesionalci) |
ukupno |
I grupa
(amateri) |
II grupa
(profesionalci) |
ukupno |
| Sposobni |
5159
(91,5%) |
1117
(94%) |
6276 |
1974
(61%) |
1587
(86,5%) |
3561 |
Ograničeno sposobni
uz korekciju vida |
433
(7,7%) |
56
(4,7%) |
489 |
959
(29,6%) |
137
(7,5%) |
1096 |
Ograničeno sposobni
uz nošenje slušnog aparata |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
Ograničeno sposobni
uz adaptaciju vozila |
1
0,02%) |
0 |
0 |
6
(0,2%) |
0 |
6 |
Ograničeno sposobni
uz vremensku kontrolu |
31
(0,5%) |
8
(0,67%) |
39 |
277
(8,6%) |
39
(2,1%) |
316 |
| Privremeno nesposobni |
8
(0,15%) |
3
(0,25%) |
11 |
6
(0,2%) |
12
(0,6%) |
18 |
| Trajno nesposobni |
4
(0,08%) |
4
(0,33%) |
52 |
12
(0,4%) |
59
(3,3%) |
71 |
| Ukupno |
5636 |
1188 |
6824 |
3234 |
1834 |
5068 |
U grupi vozača profesionalaca dominiraju: neurotski
poremećaji (37,5%), poremećaji strukture ličnosti (25 %) i
poremećaji srčanog ritma (25%) (tabela br. 2 i 3).
Za grupu vozača amatera razlozi vremenskog ograničenja
sposobnosti za upravljanje motornim vozilom bila su
psihijatrijska i neurološka oboljenja (55,6%), i to prvenstveno
psiho i senzomotorna usporenost (23,1%), a zatim bolesti srca i
krvnih sudova: hipertenzija sa komplikacijama (19,8%) i
koronarna bolest (11,2%). U grupi vozača profesionalaca
dominantni razlog vremenskog ograničenja bila su oboljanja srca
i krvnih sudova (64,1%): hipertenzija sa komplikacijama (30,7%)
i poremećaji srčanog ritma (15,4%) (tabela br. 2 i 3).
Tabela 2.
Zdravstveni razlozi vremenskog ograničenja kandidata za vozače i
vozača za upravljanje motornim vozilom
| |
KANDIDATI
ZA VOZAČE |
VOZAČI |
| Grupe oboljenja |
I grupa
(amateri) |
II
grupa(profesionalci) |
I grupa
(amateri) |
II grupa
(profesionalci) |
| Psihijatrijska i neurološka
oboljenja |
28
(90,3%) |
6
(75%) |
154
(55,6%) |
8
(20,5%) |
| Oboljenja srca i krvnih sudova |
3
(9,7%) |
2
(25%) |
100
(36,1%) |
25
(64,1%) |
| Oboljenja organa vida |
0 |
0 |
4
(1,4%) |
0 |
| Oboljenja respiratornog sistema |
0 |
0 |
2
(0,7%) |
2
(5,1%) |
| Oboljenja endokrinog sistema |
0 |
0 |
7
(2,5%) |
4
(10,3%) |
| Oboljenja GIT i UG sistema |
0 |
0 |
1
(0,3%) |
0 |
| Oboljenja lokomotornog sistema |
0 |
0 |
9
(3.2%) |
0 |
| Ukupno |
31 |
8 |
277 |
39 |
Tabela 3.
Oboljenja koja su razlog vremenskog ograničenja vozačke
sposobnosti kandidata
za vozače i vozača
| |
|
Kandidati za vozače |
Vozači |
| Grupa oboljenja |
Vrsta oboljenja |
amateri |
profesionalci |
amateri |
profesionalci |
Psihijatrijska
i neurološka
oboljenja |
Poremećaj
strukture ličnosti |
18(58,06%) |
2
(25%) |
0
(7,22%) |
2
(5,1%) |
| Psiho i senzomotorna
usporenost |
6
(19,35%) |
1
(12,5%) |
64
(23,1%) |
3
(7,7%) |
Intelektualna
insuficijencija |
4
(12,9%) |
0 |
13
(4,7%) |
0 |
| Psihoze |
0 |
0 |
23
(8,3%) |
0 |
| Stanja posle moždanog
udara |
0 |
0 |
14
(5,0%) |
0 |
| Neurotski poremećaji |
0 |
3
(37,5%) |
10
(3,6%) |
3
(7,7%) |
| Poremećaj ravnoteže |
0 |
0 |
2
(0,7%) |
0 |
| Parkinsonizam |
0 |
0 |
8
(2,9%) |
0 |
Oboljenja
srca
i krvnih sudova |
Poremećaji srčanog
ritma |
2
(6,45%) |
2
(25%) |
14
(5,0%) |
6
(15,4%) |
| Koronarna bolest |
0 |
0 |
31
(11,2%) |
7
(7,9%) |
| Hipertenzija sa
komplikacijama |
1
(3,22%) |
0 |
55
(19,8%) |
12
(30,7%) |
| Oboljenja
organa vida |
Refrakcione
anomalije |
0 |
0 |
0 |
0 |
| Katarakta |
0 |
0 |
3
(1,1%) |
0 |
Promene
na očnom dnu |
0 |
0 |
1
(0,4%) |
0 |
| Oboljenja
respiratornog sistema |
HOBP |
0 |
0 |
2
(0,7%) |
2
(5,1%) |
| Oboljenja endokrinog
sistema |
Diabetes
mellitus |
0 |
0 |
7
(2,5%) |
4
(10,2%) |
| Oboljenja UG i GIT |
Bubrežna
insuficijencija |
0 |
0 |
1
(0,4%) |
0 |
| Oboljenja
lokomotornog sistema |
Poremećaji
pokretljivosti ekstremiteta |
0 |
0 |
9
(3,2%) |
0 |
| Ukupno |
|
31
(100%) |
8
(100%) |
277 (100%) |
39
(100%) |
Zdravstveni razlozi zbog kojih su svi kandidati za vozače i
vozači u grupi amatera i profesionalaca bili proglašeni
privremeno nesposobnim za upravljanje motornim vozilom spadaju u
grupu psihijatrijskih i neuroloških oboljenja. Za kandi-date
amatere je glavni razlog privremene nesposobnosti bila
epilepsija (62,5%), a zatim poremećaj strukture ličnosti
(37,5%). Poremećaj strukture ličnosti je bio glavni i jedini
razlog privremene nesposobnosti kandidata za vozače
profesionalce. Takođe i trajnu nesposobnost za upravljanje motornim
vozilom kandidata za vozače uzrokovala su psihijatrijska i
neurološka oboljenja. U grupi kandidata amatera to su bila:
inelektualna insuficijancija (75%), a zatim epilepsija (25%). Za
kandidate profesionalce glavni uzrok trajne nesposobnosti bile
su: psihoze (50%), intelektualna insuficijencija (25%) i
poremećaj strukture ličnosti (25%).
I kod vozača je trajna nesposobnost za upravljanje motornim
vozilom najčešće uzrokovana psihijatrijskim i neurološkim
oboljenjima, a zatim slede bolesti srca i krvnih sudova u obe
grupe (amateri i profesionalci) (tabela br.4).
Najčešće bolesti koje uzrokuju trajnu nesposobnost za
upravljanje motornim vozilom vozača amatera su: psiho i
senzomotorna usporenost (18,2%), hemipareze (18,2%) i poremećaji
srčanog ritma (18,2%). Kod vozača profesionalaca dominira
koronarna bolest (20%), a zatim psiho i senzomotorna usporenost
(14,54%) i intelektualna insuficijencija (14,54%) (tabela br.5).
Tabela br. 4.
Zdravstveni razlozi trajne nesposobnosti kandidata
za vozače i vozača za upravljanje motornim vozilom
| |
KANDIDATI ZA VOZAČE |
VOZAČI |
| |
|
|
|
|
| Grupe oboljenja |
I grupa
(amateri) |
II grupa
(profesionalci) |
I grupa
(amateri) |
II grupa
(profesionalci) |
| Psihijatrijska i neurološka
oboljenja |
4
(100%) |
4
(100%) |
6
(50,0%) |
25
(42,3%) |
| Oboljenja srca i krvnih sudova |
0 |
0 |
3
(25%) |
20
(33,8%) |
| Oboljenja organa vida |
0 |
0 |
2
(16,6%) |
7
(11,8%) |
| Oboljenja respiratornog sistema |
0 |
0 |
0 |
0 |
| Oboljenja endokrinog sistema |
0 |
0 |
0 |
3
(5,0%) |
| Oboljenja GIT i UG sistema |
0 |
0 |
0 |
0 |
| Oboljenja lokomotornog sistema |
0 |
0 |
1
(8,4%) |
4
(6,7%) |
| Ukupno |
4 |
4 |
12 |
59 |
Tabela 5.
Najčešća oboljenja koja uzrokuju trajnu nesposobnost za
upravljanje motornim vozilom kod vozača amatera i profesionalaca
| |
Vrsta oboljenja |
Vozači amateri |
Vozači profesionalci |
| Psihijatrijska i
neurološka oboljenja |
Psiho i senzomotorna
usporenost |
2
( 18,2%) |
8
(14,54% ) |
| Poremećaj strukture
ličnosti |
1
( 9,1%) |
5
( 9,09% ) |
| Hemipareze |
2
( 18,2% ) |
4
( 7,27% ) |
| Intelektualna
insuficijencija |
1
( 9,1% ) |
8
( 14,54% ) |
| Bolesti srca i krvnih
sudova |
Poremećaji srčanog
ritma |
2
( 18,2% ) |
5
(9,09% ) |
| Koronarna bolest |
1
( 9,1% ) |
11
(20% ) |
| Hipertenzija sa
komplikacijama |
0 |
4
(7,27% ) |
| Bolesti organa vida |
Katarakta |
1
( 9,1% ) |
1
( 1,81% ) |
| Refrakcione anomalije |
0 |
5
(9,09% ) |
| Promene na očnom dnu |
1
( 9,1% ) |
1
( 1,81% ) |
| Bolesti endokrinog sistema |
Insulin zavisni
dijabetes melitus |
0 |
3
( 5,45% ) |
| |
|
11
(100% ) |
55
(100% ) |
DISKUSIJA
Sprovođenje zdravstvenih pregleda kandidata za vozače i
vozača ima za cilj da otkrije one osobe koje nisu telesno i
duševno sposobne za upravljanje motornim vozilom i čije bi
učešće u saobraćaju moglo da bude izvor opasnosti za sebe i
druge.
Među kandidatima za vozače je mnogo manji broj onih koji su
ograničeno sposobni (8,22% amatera i 5,37 % profesionalaca) za
upravljanje motornim vozilom nego među vozačima (38,4% amatera i
9,6% profesionalaca). Razlog tome je što kandidati za vozače
dolaze na preglede znatno mlađi, obično između 18 i 25 godina,
nego vozači što predstavlja najzdraviju populacionu grupu.
Među vozačima amaterima je veliki broj ograničeno sposobnih
(38,4%) zato što su to obično ljudi preko 65 godina starosti
(prosečna starost naših vozača amatera je 71+/-4,9%) koji su po
Zakonu u obavezi da obavljaju kontrolno-periodične preglede na
najduže 3 godine. To je populaciona grupa sa velikom učestalošću
hroničnih masovnih nezaraznih bolesti.
Mnogo veći broj trajno nesposobnih kandidita za vozače (0,33%) i
vozača (3,3%) među profesionalcima je uzrokovan znatno strožijim
kriterijumima koji se primenjuju pri oceni vozačke sposobnosti
profesionalnih vozača nego vozača amatera u skladu sa
Pravilnikom [2]. Do sličnih rezultata su došli i drugi autori
[6].
Najčešće bolesti koje dovode do vremenski ograničene sposobnosti
i trajne nesposobnosti za upravljanje motornim vozilom su
psihijatrijska i neurološka oboljenja kao i bolesti srca i
krvnih su-dova [6]. Značaj ovih bolesti za upravljanje motornim
vozilom ogleda se u mogućnosti da one uzrokuju gubitak
koncentracije, slabljenje reakcione sposobnosti i vizuomotorne
koordinacije kao i iznenadni gubitak svesti i naglu smrt [5]. S
obzirom na značaj ovih grupa oboljenja za funkciju vožnje, njima
se poklanja najveća pažnja pri pregledima za ocenu vozačke
sposobnosti.
Uzroci privremene nesposobnosti za upravljanje motornim vozilom
su psihijatrijske i neurološke bolesti: epilepsija i promene
strukture ličnosti. To je iz razloga što tu postoji mogućnost
izmene zdravstvenog stanja koje se u pozitivnom smislu odražava
na vozačku sposobnosti.
Pri obavljanju pregleda za ocenu vozačke sposob-nosti malo se
validnih anamnestičkih podataka do-bija od kandidata ili vozača
te se o patološkim stanjima uglavnom zaključuje na osnovu
objektiv-nog pregleda [8, 9]. Kod kandidata i vozača postoji
motiv za prikrivanjem bolesti. Da bi se to izbeglo trebalo bi
obavezati ih da na pregled za ocenu vo-začke sposobnoti prilažu
izvod iz zdravstvenog kartona koji dobijaju od izabranog lekara.
S obzirom na to da postojidug vremenski period između prethodnog
pregleda kandidata za vozače amatere i obaveznog kontrolno
periodičnog pre-gleda sa 65 godina starosti, postoji velika
moguć-nost pojave bolesti koje bitno utiču na vozačku sposobnost.
Zato bi trebalo Zakonom propisati češće kontrolne preglede, a i
bolesti od značaja za vozačku sposobnost koju bi izabrani lekar
bio u obavezi da prijavi Službi za bezbednost u saobra-ćaju
Policijske uprave.
Oboljenja organa vida, kao uzroci ograničene vo-začke
sposobnosti uz korišćenje korekcionih sta-kala, zastupljena su
od 4,7% kod kandidata za vo-zače profesionalce do čak 29,6% kod
vozača amatera. Visok procenat vozača amatera kod koji je
neophodna korekcija vida je i u skladu sa godinama života u toj
grupi pregledanih (71,3+/-4,9 godina). Za učešće u saobraćaju su
najvažnije sposobnosti organa čula vida jer se najčešće preko
njih doživljavaju neposredne situacije [5]. Rezultati mnogih
istraživanja su pokazala da među vozačima koji izazivaju
saobraćajne nezgode postoji veliki procenat onih sa oštećenim
ili oslabljenom funkcijom organa čula vida [10, 11, 12].
ZAKLJUČAK
Zdravstveni pregledi kandidata za vozače i vozača su jedna od
karika u lancu prevencije saobraćajnih nezgoda.
Najčešći razlozi za vremensko ograničenje i gubi-tak sposobnosti
za upravljanje motornim vozilom među kandidatima za vozače i
vozačima su obo-ljenja iz grupe psihijatrijskih, neuroloških i
kardio-vaskularnih bolesti. Upravo su to bolesti koje, uz
oboljenja organa vida, najviše utiču na psihomo-tornu sposobnost
za upravljanje motornim vozilom, pa se i najveća pažnja pri
obavljanju lekarskih pregleda njima posvećuje.
Na osnovu dobijenih rezultata i sagledavanja za-konskih
kriterijuma mogli bismo da predložimo sledeće mere:
- Potrebno je češće sprovođenje kontrolno-peri-odičnih
pregleda vozača amatera
- Radi izbegavanja prikrivanja nekih bolesti pot-rebno je
dostaviti izvod iz zdravstvenog kartona od izabranog lekara
lekarima Prvostepene komisije za ocenu vozačke sposobnosti
- Potrebna je bolja međusobna saradnja Prvostepene
komisije za ocenu vozačke sposobnosti i Policijske uprave
kroz češće upućivanje vozača na vanredne zdravstvene
preglede.
|
|
|
|
| |
|
|
LITERATURA
- Todorović P. Zadaci zdravstvene službe u svetlu novih
zakonskih propisa o bezbednosti saobraćaja, IV srtučna
konferencija lekara opšte medicine SR Srbije, Zlatibor 1975.
- Pravilnik o zdravstvenim uslovima koje moraju ispunjavati
vozači motornih vozila, Službeni list SFRJ br.5/82
- Zakon o bezbednosti saobraćaja na putevima. Službeni glasnik
SRS,br.53/82,15/84,5/86,21/90 i 28/91
- Zakon o osnovama bezbednosti saobraćaja na putevima, „Sl.
List SFRJ” br. 50/88, 63/88-ispr., 80/89, 29/90 i 11/91 i „Sl.list
SRJ“ br.34/92, 13/93-odluka SUS, 24/94, 41/94, 28/96 i 3/2002
- Jovanović J. Traumatizam u drumskom saobraćaju, monografija,
Niš, 1998.
- Đorđević D, Manić S, Jovanović J, Mitić D. Rezultati
zdravstvene selekcije vozača motornih vozila. Svet rada 6/2005.
- Jovanović J, Batanjac J, Jovanović M. Uslovi radne sredine
kao mogući faktori oboljenja i saobraćajnog traumatizma vozača
profesionalaca. Preventivni inžinjering i životna sredina 1995.
- Stanojević A, Manić S, Đorđević D. Uloga neuro-psihijatra u
zdravstvenoj selekciji vozača motornih vozila. Svet rada 6/2005.
- Manić S, Đorđević D, Jovanović J. Uloga oftal-mologa u
zdravstvenoj selekciji vozača motornih vozila. Svet rada 6/2005.
- Szlyk JP,Seiple W,Viana M. Relative effects of age and
compromised vision on driving performance. Hum-Factors.1995;
37(2):430-6.
- McCloskey LW, Koepsell TD, Wolf ME, Buchner DM. Motor
vehicle collision injuries and sensory impairments of older
drivers. Age Ageing 1994;23(4):267-73
- Gresset JA,Meyer FM. Risk of accidents among elderly car
drivers with visual acuity equal to 6/12 or 6/15 and lack of
binocular vision. Ophthalmic Physiol Opt. 1994;14(1):33-7.
|
|
|
|
