ISSN 0350-2899, 36(2011) br.1 p.56-59

UVOD

Pedijatrijski pristup brizi o deci javljao se tokom istorijskog razvoja društva, iz različitih motiva: političkih, vojnih, religioznih, socijalnih, i na kraju etičkih. Zbog javljanja mnogih problema u toku detinjstva i odrastanja, briga o deci podstiče organizovanje službi za zaštitu dece i omladine kao izuzetno važne grupe stanovništva u svakoj državi sa svih životnih i medicinskih aspekata.
Briga o zdravlju dece treba započeti još pre rođenja, jer zdravlje dece zavisi od zdravlja njihovih roditelja, kulturnih, socijalnih, ekonomskih i drugih činilaca sredine u kojoj dete raste, živi, razvija se i stiče opštu kulturu i obrazovanje. U zaštiti ne učestvuje samo lekar, jer najznačajniju kariku u tom lancu igra porodica i društvo u celini.
Zdravstvena zaštita u našoj zemlji regulisana je zakonima, i sadrži mere, aktivnosti i postupke za očuvanje i unapređenje zdravlja svih građana. Zdravstvena zaštita majke i deteta je deo opšte zdravstvene zaštite stanovništva u našoj zemlji, i obezbeđeno je pružanje potpune zdravstvene zaštite svoj deci, omladini i ženama tokom trudnoće, porođaja i materinstva.
Pravilna zdravstvena zaštita majke u toku trudnoće, porođaja, posle porođaja, u bolestima i komplikacijama nastalim tokom trudnoće i porođaja u kontracepciji i stomatološkoj zaštiti.
Prvi pregled trudnice obavlja se što pre, i obuhvata klinički i opstretitički pregled, kao i utvrđivanje starosti trudnoće. Takođe je neophodno posećivati stomatologa i izvršiti sanaciju zuba ako je to potrebno.
Po otpustu iz porodilišta. porodilju i novorođenče obilazi babica tj. patronažna služba, a u slučaju bolesti novorođenčeta i potrebe za stacionarnim lečenjem, majka ima pravo da bude uz dete.


USTANOVE ZA ZAŠTITU MAJKI, DECE I OMLADINE:

Dispanzer za žene je ustanova pri Domu zdravlja, koja ima za cilj da organizuje i pruža zdravstvenu zaštitu žena u generativnom periodu i kasnije, kroz savetovališta: za planiranje porodice, za trudnice, za brak i porodicu, za rano otkrivanje maligniteta i drugih specifičnih oboljenja.
Porodilište (bolničko i vanbolničko) je stacionarna zdravstvena ustanova koja obezbeđuje zdravstvenu zaštitu žena i novorođenčeta, u toku i nakon porođaja. Nalazi se kao odeljenje u sklopu opšte bolnice ili je sastavni deo klinike. U nekim mestima gde postoji veća udaljenost ili slabija saobraćajna povezanost sa većim centrima, može se organizovati i kao samostalna jedinica.
Dečiji dispanzer predstavlja jedinicu koja je u sklopu Doma zdravlja u kojoj se organizuje i obezbeđuje zdravstvena zaštita novorođenčeta, od momenta dolaska iz porodilišta do polaska deteta u školu. U ustanovi se sprovode svi vidovi vanbolničke zdravstvene zaštite dece uzrasta od 0-7 godina, i sastoji se od preventivnog rada (savetovalište) i kurativnog rada (u ambulantama za bolesnu decu).
Cilj rada savetovališta je sledeći: ukazati roditeljima na pravilan rast i razvoj deteta, uz pravilnu ishranu, praćenje rasta i razvoja kao i zdravstveno prosvećivanje dece i roditelja, saveti o ličnoj i opštoj higijeni. Prevencija pothranjenosti, gojaznosti, anemija, avitaminoza, upućivanje na stomatološki pregled, vakcinacija po kalendaru obavezne imunizacije. Otrkrivanje oboljenja, anomalija i odstupanja od normalnog razvoja (fenilketonurija, hipotireoza, screening sluha) kao i rano otkrivanje hroničnih oboljenja. Ranim otkrivanjem oboljenja, odstupanja od normalnog rasta i razvoja, otkrivanje urođenih anomalija, poremećaja metabolizma, imaju za cilj da se što pre započne lečenje i tako spreče moguće komplikacije. Praćenjem ishrane omogućava se rano otkrivanje pothranjenosti, uz moguće poremećaje rada organa za varenje.
Pedijatar mora da ima saradnju i sa drugim specijalnostima u okviru struke, naročito kad se radi o deci ometenoj u psihomotornom razvoju. Praćenje takve dece odvija se u Razvojnom savetovalištu, koje je sastavni deo dečijeg i školskog dispanzera.
Sistematski pregledi obuhvataju kompletan klinički pregled uz laboratorijske analize krvi i urina, (periodično u određenoj uzrasnoj grupi), praćenje rasta i razvoja uz psihomotoriku, uz kontrolu krvnog pritiska, vida, sluha, koštano-mišićnih deformiteta... Cilj ovog rada je da se što pre utvrdi dijagnoza bolesti i preduzme adekvatno lečenje, uz sprečavanje komplikacija, a ako to nije moguće sprovesti u primarnoj zdravstvenoj zaštiti dete se upućuje u ustanovu višeg ranga.
Školski dispanzer predstavlja jedinicu koja je u sklopu Doma zdravlja u kojoj se organizuje i obezbeđuje zdravstvena zaštita školske dece odgovarajućeg područja ili škola, do završetka srednje škole.Rad školskog dispanzera sastoji se u preventivnom i kurativnom radu. Preventivni rad obavlja se u sklopu savetovališta za zdrave učenike, kontroli obavljenih vakcinacija i dopunjavanju propuštenih.
Sistematski pregledi obuhvataju kompletan klinički pregled učenika, te posebno treba obratiti pažnju na lokomotorni sistem i anomalije koje se mogu javiti u sklopu istog, u stavu i držanju deteta, na hipopspadiju i ektopiju testisa, na hernije i ostale poremećaje koji nisu uočeni ili su se sada ispoljili.
Lekar školskog dispanzera treba da svojim zalaganjem utiče u aktivnostima na zdravstvenom vaspitanju učenika, pravilnoj ishrani i vođenju zdravog stila života. Zaštita zuba kod dece i učenika obuhvata pregled i evidentiranje zuba pri svakom sistematskom pregledu i upućivanje nadležnom stomatologu radi primene mera sanacije prema medicinskim indikacijama.
U okviru školskog dispanzera postoji i Savetovalište za mlade čiji je programski cilj promocija i zaštita reproduktivnog zdravlja mladih.
Stomatološka zaštita kod dece i učenika obuhvata pregled i evidentiranje zuba pri svakom sistematskom pregledu i upućivanje nadležnom stomatologu radi primena mera sanacije.
Opšta bolnica kao samostalna zdravstvena ustanova u čijem je sastavu (ginekološko-akušersko odeljenje, neonatološko odeljenje i dečije odeljenje) na sekundarnom nivou zdravstvene zaštite, pruža preventivne, dijagnostičke i terapijske mere u oblasti zdravstvene zaštite odnosno specijalnosti za koju je referentna zdravstvena ustanova u ambulantno-konzilijarnim i bolničkim uslovima.
Klinike ili Instituti za ginekologiju i akušerstvo i za pedijatriju, kao samostalne zdravstvene ustanove na tercijalnom nivou zdravstvene zaštite, ili u sastavu kliničko-bolničkog centra, ispituju i uvode metode prevencije, dijagnostike i terapije u oblasti zdravstvene zaštite odnosno subspecijalnosti u kojoj su referentna zdravstvena ustanova u ambulantno-polikliničkim i bolničkim uslovima.


DISKUSIJA

Nakon Drugog svetskog rata, doktrine u oblasti sistema zdravstvene zaštite, posebno majke i deteta, zatim vaspitanja, obrazovanja i društvene brige o deci, bile su odraz socijalistiškog društveno-ekonomskog sistema.
Zdravstvena zaštita stanovništva bila je zasnovana na državnom vlasništvu u sektoru zdravstva, a finansirana stopom doprinosa obaveznog zdravstvenog osiguranja zaposlenih i poslodavaca.Tako organizovana zdravstvena zaštita bila je deo integrisane zaštite majke i deteta i pokrivala je populaciju žena generativnog doba, period trudnoće, porođaja i materinstva, kao i zdravstvenu zaštitu dece od začeća do uzrasta 18. godina.
U dispanzerima za žene, predškolskim i školskim dispanzerima domova zdravlja, prisutnim u svakoj opštini, preventivne i kurativne usluge primarnog nivoa, pružali su odmah posle rata lekari opšte medicine, a kasnije specijalisti: ginekolozi, pedijatri i akušeri.
Patronažna služba pri domovima zdravlja odigrala je u tom vremenu izuzetno značajnu ulogu u zdravstvenom vaspitanju žena generativnog doba, dece i omladine. Zahvaljujući tako uspostavljenom sistemu i uspešnoj saradnji sa UNICEF-om i svetskom zdravstvenom organizacijom (SZO), postignuti su u periodu 1950-1990. godine izuzetni rezultati i radikalno snižene dotadašnje visoke stope smrtnosti majki, odojčadi i male dece.
Na predlog Republičke stručne komisije za zdravstvenu zaštitu žena i dece, Vlada Republike Srbije usvojila je 15. 11. 1995. godine Uredbu o zdravstvenoj zaštiti žena, dece, školske dece i studenata koju čine tri Programa posvećena:

• planiranju porodice i zdravstvenoj zaštiti žene u toku trudnoće, porođaja i materinstva
• zdravstvenoj zaštiti dece predškolskog uzrasta sa posebnim osvrtom na smanjenje smrtnosti novorođenčadi, odojčadi i male dece i
• zdravstvenoj zaštiti dece školskog uzrasta i studenata

Tokom poslednje decenije 20. veka sistem zdravstvene zaštite stanovništva, a posebno zaštite dece i adolescenata izdržao je ogromna iskušenja.Uprkos svemu, očuvani su ključni preventivni pedijatrijski programi, nisu zabeležene epidemije preventabilnih zaraznih bolesti, a nastavljen je dalji pad stope smrtnosti odojčadi i male dece.
Prema oceni UNICEF-a "ostvareni rezultati su iznenađujući u svetlu produžene krize koja je tokom poslednje decenije opustošila zemlju. Oni bez sumnje prestavljaju ogledaloprioritetnih investicija u zdravstvenu zaštitu, obrazovanje i pravilnu ishranu trudnica, relativno malog broja porođaja i relativno dobrog obuhvata prenatalnom, perinatalnomi postnatalnom zdravstvenom zaštitom, kao i relativno visokog nivoa društveno-ekonomskog razvoja zemlje postignutog pre 1990. godine".
Zakon o zdravstvenoj zaštiti Republike Srbije usvojen u decembru 2005. godine, između ostalog, naglašava značaj zdravstvenog vaspitanja: "Pojedinac je dužan da čuva sopstveno zdravlje, zdravlje drugih ljudi, životnu i radnu sredinu".
Prelazak sa socijalističkog sistema na neoliberalni oblik kapitalizma odigrao se početkom 21. veka i doneo privatizaciju preduzeća i fabrika u državnom i društvenom vlasništvu, ekstremni porast nezaposlenosti, izmene radnog zakonodavstva usvojene radi usklađivanja sa evropskim normama, manje mogućnosti za školovanje i zapošljavanje i druge nepovoljne posledice koje pogađaju naročito žene, decu i mlade, kao marginalizovane slojeve stanovništva.
Sa stanovišta izgleda za smisaonu budućnost građana Srbije daleko značajnije jeste činjenica da mnoge od tih promena pogoršavaju stanje reproduktivnog zdravlja stanovništva, naročito adolescenata, a dramatičnu demografsku situaciju čine još težom.


ZAKLJUČAK

Razvijati i dalje timski rad na nivou primarne zdravstvene zaštite: ginekolog, pedijatar, lekar opšte medicine (u manjim naseljima i udaljenim mestima), medicinska sestra, polivalentna patronažna služba, u pravcu unapređenja primarne prevencije i promocije zdravlja na nivou pojedinca, porodice i lokalne zajednice. Lekar dečijeg i školskog dispanzera treba kontinuirano da prati zdravstveno stanje dece, uz higijensko-epidemiološke uslove u kojima ta deca žive, borave ili se školuju. Treba da se upozna sa privrednim zbivanjima i eventualnim ekološkim zagađenjima sredine, koja bi nepovoljno mogla da utiču na zdravstveno stanje dece i učenika. Potrebna je saradnja sa roditeljima, nastavnicima i svim osobama koja rade sa decom, što ima za cilj da se uoče i preveniraju nedostaci i da se poboljša postojeće stanje.


LITERATURA

1. Zaštita reproduktivnog zdravlja mladih: Priručnik za lekare, USAID, Kragujevac; Impres 2006.
2. Konvencija o pravima deteta, Generalna skupština UN, 20.11.1989.
3. Obnavljanje stanovništva i zaštita reproduktivnog zdravlja, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd; 1999.
4. Uredba o zdravstvenoj zaštiti žena, dece, školske dece i studenata, Službeni glasnik Republike Srbije; broj 49/95
5. Van de Kaa D. 1.Europe and its Population: The long view.In: van de Kaa D.et all. (eds.). European Populations: Unity in Diversity.Kluver Academic Publishers, The Netherlands, 1999.
6. Bithoney, W.G., McCarthy, P., McGravey, A., et al. Training Residents to Serve the Underserved: A Resident Education Curriculum. McClean, VA: Ambulatory Pediatric Association,1993.
7. American Academy of Pediatrics, Task Force on the Future Role of the Pediatrician in the Delivery of Health Care Report on the future role of the pediatrician in the delivery of health care. Pediatrics 1991;87:401-409
8. American Academy of Pediatrics, Committee on Psychosocial Aspects of Child and Family Health The pediatrician and the "new morbidity." Pediatrics 1993;92:731-733.
   Haggerty, R.JCommunity pediatrics 1968; N Engl J Med, 278:15-21.
9. Haggerty, R.J. Child health 2000: new pediatrics in the changing environment of children's needs in the 21st century. Pediatrics 1995; 96:804-812