ISSN 035-2899, 39(2014) br.3 p.106-111

Prikaz osnovnih demografskih karakteristika pacijenata slučajno ili namerno intoksiciranih u radu Službe hitne medicinske pomoći Doma zdravlja Bečej
Basic demographic characteristics of patients accidentally or intentionally intoxicated - The emergency department of Medical health care centre, Bečej

Milena Jokšić Zelić (1), Radojka Jokšić-Mazinjanin (2), Dušan Nikolić (1), Siniša Šijačić (1),
Eva Benarik (1), Siniša Saravolac (2)
(1) Služba hitne medicinske pomoći Dom zdravlja Bečej, (2) Zavod za hitnu medicinsku pomoć Novi Sad

UVOD

Toksikologija se definiše kao grana nauke koja proučava otrove. Otrovi su supstance koje su po svojim obeležjima, količini i koncentraciji strane organizmu, oštećuju strukturu i funkciju tkiva i izazivaju određene posledice. Otrovi mogu biti mineralnog, biljnog i životinjskog porekla, a po načinu nastanka trovanje može biti zadesno, samoubilačko i ubilačko. Otrovi mogu da budu u gasovitom, tečnom ili čvrstom stanju. Najčešći putevi delovanja otrova su: ingestija (79%), koža (7%), oči (6%), udisanje (5%), ugrizi i ubodi (3%), parenteralne injekcije (0,3%) [1, 2].
Toksičnost hemijskih materija zavisi od njihove rastvorljivosti, hemijskog sastava i veličine čestica. Najvažniji kriterijum koji se odnosi na toksičnost je doza (doza – najznačajniji faktor toksičnosti – DOSIS SOLA FACIT VENENUM), tj. količina supstance kojoj je organizam izložen [3]. Intoksikacija je stanje uzrokovano trovanjem otrovima ili prekomernim uzimanjem normalno neškodljivih supstanci. Najčešće intoksikacije kod ljudi su intoksikacije psihoaktivnim supstancama, alkoholom, kofeinom, lekovima (benzodiazepinima, analgeticima, kardiološkim preparatima) [4].
Postavljanje tačne dijagnoze trovanja je često teško, pošto podrazumeva identifikaciju otrova koja nije uvek moguća. Za postavljanje dijagnoze koriste se auto i heteroanamnestički podaci, fizikalni pregled bolesnika, klinički simptomi i znaci trovanja [4].

CILJ

Cilj rada je da se prikažu osnovne demografske karakteristike slučajno ili namerno intoksi-ciranih pacijenata na teritoriji opštine Bečej i mogućnost njihovog zbrinjavanja u Službi hitne pomoći (SHMP) u zavisnosti od korišćene supstance za intoksikaciju.

MATERIJAL I METODE

U radu je korišćeno retrospektivno, opservaciono istraživanje koje je sprovedeno u SHMP Doma zdravlja Bečej (DZ Bečej). Ciljna grupa su bili pacijenti koji su u periodu od 01. 01. 2010. do 31. 12. 2012. zbrinuti i lečeni zbog intoksikacije. Podaci su prikupljeni iz ambulantnih protokola i protokola terenskih ekipa. Prikupljeni su podaci o: starosti, polu, vitalnim parametrima (TA, SpO2, frekvenca), stanju svesti, vrsti supstance, prethodnim pokušajima, terapiji, upućivanju pacijenata u ustanovu višeg nivoa i preživljavanju. Ovi podaci obrađeni su upotrebom statističkih paketa Statistica 7 i SPSS 11. Numerički podaci su prikazani putem srednjih aritmetičkih vrednosti, standardne devijacije (SD), minimuma (min), maksimuma (max), mediane (Me), a značajnost razlika istih parametara primenom χ2-testa. Za prikazivanje povezanosti parametara korišćen je Spaermanov koeficijent korelacije. Rezultati su prikazani tabelarno i grafički.

REZULTATI

Tokom posmatranog perioda u SHMP DZ Bečej, pregledano je 29670 pacijenata. Dijagnoza trovanja postavljena je kod 195 (0,66%) pacijenata, 126 (64,62%) muškaraca i 69 (35,38%) žena (χ2=16,662, p<0,001). Prosečna starosna dob otrovanih iznosila je 36,79 godina (SD±17,36, min=1, max=84, Me=36). Statistički je značajno veći broj pacijenata poticao sa područja grada u odnosu na selo (χ2=60,928, p<0,001 – grafikon 1). Statistički je značajno najveći broja pacijenata bio svestan (χ2=272,754, p<0,001 – grafikon 2), a kod 18 pacijenata (9,23%), inicijalnim pregledom je utvrđeno da su hemodinamski nestabilni. Najčešće su intoksikacije bile izazvane alkoholom, potom lekovima ili kombinacijom alkohola i lekova. U ostalim slučajevima, kao toksin su identifikovani opijati, sredstva za čišćenje u domaćinstvu, sredstva na bazi nafte, herbicidi, ugljenmonoksid ili insulin (grafikon 3). Trovanja su u većini slučajeva bila namerna (χ2=139,615, p<0,001 – grafikon 4). Kod više od 60% pacijenata je prvi put postavljena dijagnoza trovanja (grafikon 5), a kod 45% pacijenata je ranije postavljena dijagnoza psihičke bolesti ili poremećaja (grafikon 6). Nakon primenjene terapije i opservacije statistički je značajno najveći broj intoksiciranih pacijenata upućen nadležnom psihijatru u DZ Bečej (χ2=12,313, p<0,001 – grafikon 7). Upućivanje pacijenata u sekundarnu i tercijarnu zdravstvenu ustanovu zavisilo je od saturacije kiseonika u perifernoj krvi intoksiciranih, stanja svesti, vrste toksina, ranije postavljene dijagnoze psihičke bolesti i prethodnih pokušaja trovanja (tabela 1). Svi pacijenti koji su upućeni izabranom lekaru su preživeli, a od 73 (37,44%) pacijenta upućena u sekundarnu i tercijarnu ustanovu, nije preživelo 6 pacijenata, što znači da je smrtnost u posmatranom uzorku 3,08%. Preživljavanje je bilo u korelaciji sa vrednostima sistolnog krvnog pritiska, dijastolnog krvnog pritiska, saturacije kiseonika u perifernoj krvi, stanja svesti pacijenta pri inicijalnom pregledu i ranije postavljene dijagnoze psihičke bolesti ili poremećaja (tabela 1).

Grafikon 1. Distribucija intoksiciranih pacijenata prema mestu življenja


Grafikon 2. Stanje svesti intoksiciranih pacijenata pri inicijalnom pregledu


Grafikon 3. Vrsta korišćene supstance za intoksikaciju


Grafikon 4. Distribucija intoksiciranih pacijenata prema postojanju/nepostojanju namere trovanja


Grafikon 5. Distribucija intoksiciranih pacijenata prema prethodnim pokušajima trovanja


Grafikon 6. Ranije postavljena dijagnoza psihičke bolesti ili poremećaja


Grafikon 7. Dalje upućivanje pacijenata nakon inicijalnog tretmana u SHMP DZ Bečej

Tabela 1. Spearmanov koeficijent korelacije između daljeg upućivanja pacijenata nakon inicijalnog tretmana i preživljavanja pacijenata sa ostalim posmatranim varijablama

DISKUSIJA

Na osnovu broja obolelih i umrlih, alkoholizam se u svetu nalazi na trećem mestu, odmah posle kardiovaskularnih i malignih bolesti. Oko 3-5% ukupne svetske populacije je zavisno od alkohola, od čega je 10-15% punoletnog svetskog stanovništva (10% muškaraca i 3-5% žena) [5].
U svakodnevnom radu SHMP DZ Bečej, akutna trovanja alkoholom su na prvom mestu u grupi akutnih trovanja. Nakon alkohola, slede intoksikacije lekovima, kombinacijama alkohola i lekova i opijatima.
Godišnjak centra za kontrolu trovanja VMA, koji je izašao 2010. godine, daje podatke da je u toku 2010. godine, u Odeljenju za prijem i reanimaciju bolesnika Centra za kontrolu trovanja evidentirano 3996 bolesnika, 47% pacijenata je konzumiralo alkohol, 35% bolesnika je prekomerno koristilo lekove, dok su na trećem mestu bili uživaoci psihoaktivnih supstanci (8%) [4].
Alkoholizam se smatra glavnim uzročnikom rane smrti u Rusiji. Prema službenim statistikama, u Rusiji je u 1980. godini bilo 40 000 000 onih koji konzuminiraju alkohol; votka svake godine ubije 1 000 000 ljudi, a broj obolelih, kao posledica dejstva alkohola, je 17 000 000. U poslednjih deset godina alkoholizam je prouzrokovao pad proseka života sa 67 na 62 godine [6, 7].
Podaci centra za kontrolu trovanja ukazuju na milionske slučajeve intoksikacije nastale kao posledica dejstva lekova, a akutna trovanja lekovima predstavljaju jedan od značajnih uzročnika smrtih ishoda. Lekovi koji najčešće dovode do akutnog trovanja su: sedativi/hipnotici/antipsihotici, pre svih benzodiazepini, zatim paracetamol i različite kombinacije sa paracetamolom, lekovi koji se koriste u terapiji kardiovaskularnih oboljenja, opioidi, antiepileptici, antihistaminici itd. Porast broja trovanja raste, kako u svetu, tako i kod nas, gde su najzastupljenija trovanja psihoaktivnim le-kovima, posebno benzodiazepinima [8].
Samotrovanje je važan uzrok smrti širom sveta. Smrtnost od akutnih trovanja je na trećem mestu, posle kardiovaskularnih i malignih oboljenja [9]. Prema istraživanju sprovedenom u osam urgentnih centara, osam različitih zemalja, samotrovanje je najčešći način samoubistva [10].

ZAKLJUČAK

Svake godine se registruje veliki broj trovanja. Najčešće se za intoksikaciju koriste supstance iz neposrednog okruženja, koje su uglavnom netoksične u manjim dozama, te lekari primarne zdravstvene zaštite mogu izvršiti detoksikaciju pacijenta u blažim slučajevima trovanja. Tako se u slučajevima udaljenosti zdravstvene ustanove od sekundarnih i tercijarnih bolničkih ustanova može vršiti trijaža, i samo teško intoksicirani pacijenti upućivati na bolničko lečenje.

LITERATURA

1. Amdur MO, Doull J, Klaassen, Cd. Cassarett and Doull's Toxycology. The Basic Science of Poisons (6 ed.). New York: McGraw-Hill, 2001.
2. Sandilands E, Bateman DN. Analgesics. Clin Med. 2008. Feb; 8 (1): 96-9.
3. Paulozzi LJ, Annest JL. Unintentional poisoning deaths, United States, 1999-2004. MMWR 2007; 56: 93-6.
4. Godišnjak centra za kontrolu trovanja, Vojnomedicinska akademija, 2010.
5. Stošić S, Stanković T. Akutni alkoholizam kao najčešći uzrok saobraćajnih udesa u pčinjskom regionu, ABC – časopis urgentne medicine 2008; 11: 176-180.
6. Pridemore WA. Alcohol poisonings, drinking behavior and violence in Russia: a reply to Rossow. Addiction. 2004; 99 (10): 1356-8.
7. Acute ethanol poisonings during the New Year's Eve party '95/'96 in Krakow. Prezegl Lek. 1996; 53 (4): 324-8.
8. Matović V, Buha A. Univerzitet u Beogradu, Farmaceutski fakultet, Katedra za toksikologiju „Akademik Danilo Soldatović”, Vojvode Stepe 450, Beograd, Srbija; Akutna trovanja lekovima. 2012; 62: 83-91.
9. Manfredini R, Gallerani M, Caracciolo S, Tomelli A, Calo G, Fersini G. Circadian variation in attempted suicide by deliberate self poisoning. BMJ 1994; 309: 774-5.
10. Staikowsky F. Change in profile of acute self drug-poi-sonings over a 10-year period Hum Exp Toxicol 2004; 23: 507-11.