ISSN 0350-2899, 35(2010) br.3-4 p.71-75

UVOD

Ljudi su od davnina bili izloženi povredama od strane životinja, a nije bila retkost da ishod povreda bude i fatalan. Danas se ovakve povrede izuzetno retko sreću, ali se nasuprot tome u urbanim sredinama sve češće registruju ujedi jednog od najstarijih prijatelja čoveka, psa.
Svedoci smo stalnog porasta broja kućnih ljubimaca, pre svega zbog dobrobiti koje vlasnicima donosi druženje sa životinjama, ali i zbog praćenja modnih trendova. Stalan porast broja pasa donosi i povećanje rizika od ujeda koji ostavljaju i fizičku i psihološku traumu, a sama rana je primarno inficirana različitim mikroorganizmima i potencijalni je izvor antropozoonoza. U prošlosti je najveći rizik za javno zdravlje predstavljala mogućnost transmisije besnila, ali danas je, zbog bolje epidemiološke kontrole i primene antirabične vakcine, u nekim zemljama ova bolest eliminisana (Italija, Portugalija, Grčka, Irska, Norveška, Japan itd.). [1]
Prema rezultatima istraživanja u gradovima Evrope, Amerike i Australije, ujedi pasa su prepoznati kao znatan problem javnog zdravlja. U svetu sve veći značaj dobijaju dobra procena i praćenje incidence ujeda pasa i pratećih troškova lečenja, kao i prepoznavanje svih faktora rizika za ujede od strane pasa.
Ovakve se povrede uglavnom registruju u gradskoj sredini, i to i od strane pasa poznatih vlasnika i lutalica. Povređeni su češće muškarci, a povrede su uglavnom na donjim ekstremitetima. Ugrizi pasa se registruju u svim starosnim grupama, ali je specifična stopa za starosnu grupu ispod 10 godina značajno viša. Zabrinjavajući je i podatak da je većina povreda kod dece na licu i gornjim delovima tela. [2,3,4,5,6]
U našoj zemlji postoje dosta nepouzdani podaci koliko ima pasa sa vlasnikom, pre svega zbog neažurnosti samih vlasnika, a broj pasa lutalica je još nepouzdaniji. Nema objavljenih radova o epidemiologiji ujeda pasa za teritoriju zaječarske opštine.
Troškove lečenja povređenih je moguće utvrditi, ali to je samo deo ukupnih troškova. Tu se mora uračunati gubitak zbog bolovanja, cena sudskih troškova, što je sve češći epilog ovih situacija, dok se cena za pretrpljeni strah teško može izračunati.

CILJ RADA

Cilj rada je ukazati na zdravstveni problem ujeda pasa u opštini Zaječar i ukazati na neke od faktora koji povećavaju rizik od ujeda pasa.

MATERIJAL I METODE

Izvršena je retrospektivna analiza podataka iz 2008. godine i to iz baze podataka Republičkog zavoda za zdravstveno osiguranje - filijale za zaječarski okrug i baze podataka Doma zdravlja Zaječar - odseka za statistiku. Iz baze su traženi podaci za sve preglede prijavljene pod šifrom za ujed ili udar psa, W 54 (prema X reviziji Međunarodne klasifikacije bolesti i povreda). Opšta stopa ujeda pasa i specifične stope po starosnim grupama su izračunate na osnovu podataka popisa stanovništva iz 2002. godine [7].

REZULTATI I DISKUSIJA

Ukupan broj pregleda pod dijagnozom ujeda ili udara pasa (W 54), za period
01.01-31.12.2008.godine je 277. Od toga je u pri-marnoj zdravstvenoj zaštiti bilo 230, a u sekundarnoj 47 pregleda. Prvih pregleda je 197, što predstavlja broj prijavljenih ujeda pasa u 2008. godini i daje opštu stopu prijavljenih ujeda pasa od 284.3/100 000 stanovnika.
Nema značajne razlike po polu, 106 žena i 91 muškarac.
Najveći broj ujedenih je u grupi mlađih od 20 godi-na (30%) i u grupi od 40 do 59 (29%), (grafikon br.1)
Najmlađi pacijent je imao nepune 2 godine, a najstariji pacijent 85 godina.
Najveći broj ujeda je zabeležen u oktobru (36 pacijenata) i aprilu (29 pacijenata), a posmatrano po godišnjim dobima u jesen i proleće (grafikon br. 2).




Grafikon br. 1. Specifične stope povređenih u odnosu na uzrast ( na 100 000 stanovnika)




Grafikon br. 2. Ujedi pasa po tromesečnim periodima (vrednosti su izražene u procentima)




Grafikon br. 3. Opšte stope ujeda pasa na različitim teritorijama ( na 100 000 stanovnika)


Prema podacima Zoohigijenske Službe u Zaječaru, broj pasa bez vlasnika na teritoriji grada Zaječara se kreće između 1800 i 2000. Broj obeleženih i vakcinisanih pasa u 2008. godini je 2393. Odnos broja stanovnika na teritoriji samo grada Zaječara prema broju ukupnog broja pasa oko 15:1, tj. oko 15 stanovnika na jednog psa. Međutim, sve službe uključene u obeležavanje, tj. čipovanje pasa, sugerišu da broj pasa od 2393 čini oko 60-70 % od ukupnog broja pasa sa vlasnikom. Tako bi realan odnos broja stanovnika prema broju pasa bio 12:1.
Opšta stopa ujeda pasa za opštinu Zaječar u 2008. godini iznosi 284.3/ 100 000 stanovnika i poređenjem sa dostupnim podacima iz drugih sredina, ubraja se među najviše.
Za područje Beograda je prosečna opšta stopa ujeda koji su zahtevali medicinski tretman za period 2003-2006. godine 148.48/100 000 stanovnika, , što znači da je u Zaječaru incidenca viša 1.9 puta [9]. Beograd se nalazi u rangu sa Malagom (za period 1984-1988. godine 150/ 100 000 stanovnika), Guelphom (160/100 000 stanovnika za period 1986-1987. godine), Švajcarskom (192.5/100 000 stanovnika za 1996. godinu), Amerikom (za period 1992-1994. godine 129.3/100 000 stanovnika)[8,9]. Značajno manju incidencu imaju gradovi Bolonja, 58.4/100 000, Minesota, 62.4/100 000 stanovnika [2,4]. (Grafikon br. 3)
Treba uzeti u obzir da je opšta stopa ujeda u Zaječaru izračunata prema broju prvih pregleda u primarnoj i sekundarnoj zdravstvenoj zaštiti. Zbog drugačije organizacije zdravstvenog sistema u drugim zemljama, moguće je da je u Zaječaru samo prividno tako visoka opšta stopa. Ovakvom zaključku doprinosi podatak Nacionalnog Centra za Prevenciju i Kontrolu Povreda u USA, koji je sproveo randomiziranu telefonsku anketu u svim državama amerike tokom 1994. godine i u periodu 2001-2003. godine. Analizom rezultata utvrđeno je da je u jednogodišnjem periodu bilo 4,49 miliona ujeda pasa ( 1,8% populacije), a da se samo šesti deo obratio nekoj zdravstvenoj ustanovi (0,3 % populacije). Opšta stopa prijavljenih ujeda pasa je 300/100 000 stanovnika, što je najpribližnija vrednost incidenci ujeda pasa u Zaječaru.
U većini radova je objavljeno da postoji veći rizik za ujede kod muškaraca (od 1.5 do 1.9 puta veći rizik za muškarce) [2,6,8]. U Zaječaru postoji nešto viša, ali ne i statistički značajna, specifična stopa za žene (311.2 prema 285.2).
Viša incidenca ujeda pasa među decom u odnosu na odrasle je potvrđena od strane istraživača širom sveta. Deca u zaječarskoj opštini imaju specifičnu stopu 1.8 puta višu od odraslih (472.5 prema 258.03).
Među pacijentima od 0-19 godina, najviša specifična stopa je u grupi 5-9 godina (649.91), što se podudara sa rezultatima gotovo svih radova [2,3,6,8,10]. Ovakav rezultat se može objasniti time da upravo u ovim godinama deca počinju da budu samostalna u odnosu na roditelje (odlazak u predškolsko, polazak u školu), bez straha prilaze psima, kao objektima za igru, a još uvek su relativno nespremni za razumevanje ponašanja pasa i nesvesni opasnosti [5]. Najniže specifične stope su očekivano u grupi 35-39 godina ( 131.3) i 40-44 godina ( 155.6 ), jer se pretpostavlja da su to osobe koje znaju kako da izbegnu i kako da reaguju u kontaktu sa psima.
Najviša opšta stopa po mesecima u godini se poklapa sa većinom rezultata drugih istraživanja, tj. u pitanju su topliji meseci[2,3,4]. Pretpostavlja se da je upravo tada aktivnost i ljudi i pasa najveća, pogotovu što se u mesecima sa najvećim brojem prijave ujeda pasa (oktobar i april) obavlja nastava u osnovnim i srednjim školama [5,9].
Odnos broja stanovnika prema broju pasa (oko 15:1) manji je nego u gradovima sa nižom opštom stopom ujeda pasa, npr. Bolonja ima odnos čovek:pas 19:1, što je i očekivano. Međutim, Švajcarska sa nižom opštom stopom ujeda psa, ima odnos čovek:pas 5:1, što bi značilo da ima veći broj pasa a manje ujeda.[2]

ZAKLJUČAK I PREDLOG MERA

Ujedi pasa u zaječarskoj opštini nesumnjivo pred-stavljaju značajan problem javnog zdravlja. Opšta stopa ujeda pasa na teritoriji opštine Zaječar je najviša u poređenju sa svim objavljenim rezultatima. Istraživanje je ukazalo na neke od faktora rizika:
- područje opštine Zaječar ima povišen rizik od ujeda pasa,
- uzrast kao faktor rizika – visok rizik u uzrastu ispod 20 godina, pre svega između 5-9 godina,
- godišnje doba – u prolećnim i jesenjim meseci-ma postoji veći rizik od ujeda pasa.

Kako bi se opšta stopa ujeda smanjila neophodno je preduzeti mere kako na smanjenju broja pasa lutalica, tako i na edukaciji stanovništva o ophođenju sa psima i adekvatnom reagovanju u rizičnim situacijama. Pre svega, pošto su najugroženija deca, potrebno je uvesti programe edukacije u školama i predškolskim ustanovama i upoznati roditelje, vaspitače i nastavnike sa ovim problemom. Kontrola i smanjenje broja pasa lutalica je izuzetno kompleksan problem i neophodno je aktivno učešće svih sektora društva da bi se to i realizovalo.
Za realniji uvid u veličinu zdravstvenog problema ujeda pasa, neophodno je još detaljnije istraživanje i praženje povređenih u smislu težine zadobijenih povreda, trajanja lečenja, trajanja bolovanja, cena eventualnih sudskih troškova i slično, za šta je neophodno učestvovanje i dobra saradnja više službi.

LITERATURA

1. Distribution of rabies
   URL: http:// www.who-rabies-bulletin.org/Service
2. Ostanello F, Gherardi A, Caprioli A, La Placa L et al. Incidence of injuries caused by dogs and cats treated in emergency departments in a major Italian city. Emerg Med J. 2005; 22 : 260-262
3. Feldman KA,Trent R, Jay MT. Epidemiology of hospitalizations resulting from dog bites in California, 1991-1998. Am J Public Health. 2004;94:1940-41.
4. Day H, Roesler J S, Kinde M. Hospital-Treated Dog Bites in Minnesota, 1998-2005. Minnesota Medicine July 2007;90 :43-45.
5. Schalamon J et al. Analysis of dog bites in children who are younger then 17 years. Pediatrics Vol. 2006;117: 374-379
6. Sacks JJ, Kresnow M-J, Barbara H. Dog bites: How a big problem? Injury Prevention. 1996; 2:52-54
7. Republički zavod za statistiku Srbije. Stanovništvo i domaćinstva Srbije prema popisu 2002. godine, Beograd 2006.
8. Gilchrist J, Sacks JJ , White D, Kresnow M-J. Dog bites: still a problem? Injury Prevention 2008;14:296-301
9. Vučinić M, Đorđević M, Radenković-Damnjanović B et al. Ujedi pasa lutalica i pasa poznatih vlasnika u Beogradu. Acta Veterinaria. 2008; Vol.58: 563-571
10. Gilchrist J, Gotsch K, Annest JL, Ryan G. Nonfatal Dog Bite-Related Injuries Treated in Hospital Emergency Departments - United States, 2001. Morbidity&Mortality Weekly Report.2003;52(26):605-610
11. Beaver BV, Baker MD, Gloster RC et al. A community approach to dog bite prevention. J Am Vet Med Assoc. 2001;218: 1732-49
12. Ndon JA, Jach GJ, Wehrenberg WB. Incidence of dog bites in Milwaukee. Wis Med J.1996; 954:237-41
13. Overall Kl, Love M. Dog bites to humans-demography, epidemiology, injury and risk. JAMA. 2001; 218:1923-34
14. Unshelm J, Rehm N, Heidenberger E. The problem of the danger of dogs; a study of incidents with dogs in a large city. Dtsch Tierarztl Wochenschr.1993;100:383-89
15. WHO/WSAVA, Guidelines to reduce human health risks associated with animals in urban areas. Geneva.1981: VPH/81,29
16. Weiss HB, Friedman DI, Coben JH. Incidence of dog bite injuries in emergency departments. JAMA. 1998; 279:51-53
17. Lang MF, Klassen T. Dog bites in Canadian children: a five-year review of severity and emergency department management. CJEM 2005;7(5):309-314