|
|
|
|
1.
Umetnost i medicina
Mile Ignjatović
Akademija medicinskih nauka SLD, Beograd
Uvod/Cilj. Veliki umetnici su često angažovani kao anatomski ilustratori
i imali su neprocenjiv značaj za razvoj anatomskih saznanja. S druge
strane, u svojim umetničkim kompozicijama i portretima često su
prikazivali likove sa različitim oboljenjima. Ova umetnička dela
analiziraju se patografski do današnjeg dana. Takođe, utisak je da
nikada nije istaknut značaj mnogih slavnih likovnih umetnika u
prenošenju novih medicinskih saznanja koja su usko povezana sa slikom
(npr. anatomskih ili hirurških) u vremenima kada nije bilo drugih
tehničkih mogućnosti. Cilj rada je da prikaže pojedina umetnička dela
koja su jasno povezana sa medicinom, a ne da analizira i valorizuje
umetnička dostignuća slavnih slikara i njihovih dela.
Materijal i metod. Analizirana su likovna dela slavnih umetnika novog
veka (1492–1914). Da li su mitske i druge poznate ličnosti zaista
bolovale od pojedinih bolesti? Da li je to bila umetnička fikcija ili
bolest modela koji je umetnik koristio? To je nemoguće dokazati iz
današnjeg ugla i nije predmet ovog rada.
Rezultati. U ovom periodu na mnogobrojnim umetničkim slikama mogu se
uočiti najrazličitija oboljenja, a poznati umetnici su bili ilustratori
mnogih anatomskih i hirurških dela. Prikazuju se dela umetnika kao što
su: Sandro Botticelli (1445-1510), Leonardo da Vinci (1452–1519),
Michelangelo Buonarroti (1475–1564), Caravaggio (Michelangelo Merisi da,
1571–1610); Sofonisba Anguissola (Anguisciola, 1532–1625); Peter Paul
Rubens (1577–1640); Rembrandt Harmenszoon van Rijn (1606–1669) i drugi.
Hronološki: od renesanse na dalje sve manji broj slikara prikazuje
uvećanu tireoidnu žlezdu. Razvoj bolnica uslovio je njihovo postepeno
napuštanje manastirskih zidina gde su slikari oslikavali verske motive
ili bili pod patronatom bogatih mecena. Slikari su se sve manje sretali
sa ovakvim bolesnicima.
Zaključak. Poznati umetnici su bili ilustratori poznatih anatomskih i
hirurških dela. Na slikama velikih umetnika mogu se naći različita
oboljenja, predstavljena ciljano ili ne, najčešće kao odraz vremena i
okoline u kojoj su živeli.
2.
Farmacija i apotekarstvo kao inspiracija umetnicima
Kornelia Đaković Švajcer, profesor farmakologije, toksikologije i
kliničke farmakologije u penziji
Umetnici, aktivni sudionici svih aspekata humane civilizacije, tokom
vekova prikazivali su, uz prizore iz svakodnevnog života, i mnoge
prizore vezane za razne aspekte zdravstvenih aktivnosti, u koje, osim
same medicine, spadaju i stomatologija i farmacija.
Bliskost zdravstenih profesija, farmacije i medicine, nigde nije tako
izražena kao u slučaju blizanaca Kuzme i Damjana. Braća su rođena u
Siriji, i pored bavljenja lečenjem, propagirali su hrišćanstvo, zbog
čega su, za vreme cara Dioklecijana, bili u Rimu pogubljeni
(pretpostavlja se između 284. i 303. godine). Nakon što su kanonizovani
u vreme pape Feliksa V (526-530) postaju zaštitnici medicine (Kuzma) i
farmacije (Damjan), a njihovi likovi se kao freske, slike, ikone i
kipovi pojavljuju u velikom broju crkava, kako pravoslavnih tako i
katoločkih.
Pored ovih svetaca, umetnici su na svojim slikama, crtežima i
litografijama zabeležili i radnje, vezane uz spravnjalje i prodaju
lekova, pa tako nalazimo svedočanstva o nekadašljem izgledu apoteka i
njihovih „officina“, kao i portrete apotekara iz svog okruženja.
Međutim, umetnost u farmaciji ima osim dekorativnog i izrazito
utilitarni karakter. Apotekarsko posuđe, izrađeno u staklu, majolici ili
porcelanu, bilo je obično izrađivano po narudžbini u najboljim
manufakturama i rukama najpoznatijih umetnika, a često su ga oslikavali
i slavni slikari toga doba.
Veliku likovnu vrednost imaju i knjige koje su se koristile kao uputstva
za spravljanje lekova. Među zbirkama monografija koje prikazuju lekovito
bilje se svakako istiće „Herbarium“ Elisabeth Blackwell iz 18. Veka. Bio
je veoma cenjen u celoj Evropi, pa je tako dospeo i u naše krajeve.
Zaharije Orfelin je iskoristio veliki deo ovih ilustracija na koje je
upisao i narodna imena biljaka slavenoserpskim štampanim slovima i
uvrstio ih u svoj „Veliki srpski travnik“.
3.
Umetnost dojenja
Bojana Cokić
Zdravstveni centar Zaječar
Dojenje je najveći i najdragoceniji dar prirode koji može majka podariti
svom detetu. Dojenje je osnov života, najzdraviji početak života.
Dojenje jača duševnu povezanost između majke i deteta. Majka oseća
toplinu i ljubav kad prigrli svoje dete. Dete oseća duševni mir,
smirenost, radost i toplinu dok ga njegova majka grli i doji.
Dojenje je vekovima inspirisalo brojne slikare. Gledajući umetnost kroz
vekove, vidimo poštovanje i značaj dojenja. Umetnička dela sa tematikom
dojenja nastala su u rasponu od najstarijih civilizacija, starog Egipta
sve do moderne umetnosti.
Dojenje je nerazdvojiva veza majke i deteta, neraskidiv dodir... Majčino
mleko je vatra na kojoj ključa život...
Oskar Vajld ( irski pesnik,1854-1900.) umeo reći da život imitira
umetnost. Mnogo češće, međutim, umetnost je ta koja imitira život.
4.
Karikiranje medicine u umetničkim delima
Ljubomir Panajotović (1), Marko Panajotović (2), Rade Panajotović (2)
(1) Evropski univerzitet, Specijalna bolnica za plastičnu,
rekonstruktivnu i estetsku hirurgiju "Adonis" Beograd,
(2) Medicinski fakultet BU
Neodoljiva je ljudska potreba da se podsmehne nečemu pred čim je
nemoćan: prirodnim pojavama , događajima u društvu, vlasti, ratu,
religiji, bolesti, smrti. Nije retko da se i medicina, njeni poslenici i
njihovi postupci karikiraju u umetničkim delima.Ovakve primere nalazimo
u književnim delima i komedijske i ozbiljne literature, još pre Gogolja
i Sterije, u scenskoj umetnosti (pozorištu, filmu, koliko ih samo pok.
Bata ima) još češće u likovnim umetnostima (slikarstvu, vajarstvu),
Leonardo, Rembrant i drugi. Ovakvi karikaturalni prikazi s naglašenim
isticanjem mana i negativnosti, kreću se od blagih šala koje su u
funkciji umetničkog događaja sa neočekivanim obrtima u dramskoj radnji
(osobito u filmu kada je komični efekt prouzrokovan nekim iznenađenjem),
preko ironije kao blagog ruganja kojim se na prikriveno podrugljiv način
humoristično-kritički prikazuju likovi i pojave kroz govor ili pisani
tekst koji ima suprotno značenje od rečenog ili napisanog ili u
postavljanju pitanja na koje se tobože ne zna ili namerno prećutkuje
odgovor, ili u držanju koje kazuje suprotno od onoga što se govori
rečima, preko parodija, verbalnih i stilskih, humorističnih i satiričnih
koje podrazumevaju izvesno imitiranje, izrugivanje i ismevanje i obično
računaju na neposredne humorističke, satiričke, urnebesne i kritičke
efekte, do pravog karikiranja likova pri čemu se prikazuje lik s
naglašenim isticanjem mana i negativnosti, da bi se učinio smešnim ili
odbojnim. Takvo umetničko delo je na ivici gubitka prave umetničke
vrednosti i poprimanja odlika kiča, šunda ili trivijalnog proizvoda.
Ovako prikazana medicina prima sasvim nove razmere: humora,
podrugljivosti i cinizma. Dubina iskvarenosti obično je prilagođena
savremenom periodu i širi se i na političke i verske konotacije. Lekari
i drugo medicinsko osoblje primaju novčani i seksualni mito sedeći u
ordinaciji (ispovedaonici), a ponizni pacijenti zadovoljni su jer su
(kao u religiji) novcem (p)otkupili naklonost doktora i sestre, a time i
najvrednije, zdravlje i život. Zdravstveni radnici su grubi, nadmeni,
neodgovorni i aljkavi. Posebno je tipiziran fizički izgled i odnos
lekara i sestara. Autori već znaju šta kod publike "pali"-groteskni
(crni) humor i izrugivanje najnižim ljudskim osobinama i pobudama.
Da li ovakvi proizvodi umetnosti potiču iz potrebe da se demistifikuje
jedna od vajkada najcenjenijih profesija, da li iz potrebe da se čovek
stavi iznad prirode, bolesti i smrti, da li da se smehom pobedi strah
ili ponizi i strah i nemoć, da li da se smehom pobedi stres i mišljenje
u narodu da "sve ide iz glave" i kad je bolest u pitanju i da se na taj
način može sve prevazići? Tu su i smeh i dobro raspoloženje lekovito
sredstvo, što delom objašnjava svrhu ovako koncipiranih umetničkih dela.
A šala je najlekovitija ako je na račun medicine i njenih poslenika.
Podsmehu su izložena i upozorenja zdravstvenih radnika o merama
prevencije i brige o zdravlju (alkoholizam, pušenje, prekomerna
debljina,neuredan život). Komercijalnost ovakvih dela je, takođe,
značajna.
Taj pokušaj srozavanja ljudskih vrednosti poslenika i korisnika medicine
nailazi na odobravanje konzumenata te vrste umetnosti, svodeći (ne uvek)
neke ozbiljne stvari na nivo banalnosti, trivijalnosti i obične zabave.
Ove scene, tako, gube uznemiravajući učinak i postaju zabavne.
5.
Skrivena anatomija u Sikstinskoj kapeli - pretpostavke i realnost
Miloš Protić
Zdravstveni centar Zaječar
UVOD: Sikstinska kapela (Capella Magna) je kapelica u Apostolskoj palati
u Vatikanu, dobila je ime po papi Sikstu IV, koji ju je obnovio između
1477. i 1480. godine. Po istorijskim podacima svoju slavu duguje
freskama u svojoj unutrašnosti, posebno tavanici koju je oslikao čuveni
Mikelanđelo Bunoaroti, vajar i slikar - ,, Poslednji sud’’ freska i
tavanica. Mikelanđelo, (1475-1564.) pripada visokoj renesansi. Renesansa
je pokret u kulturi Zapadne Evrope od 14. do 17. veka. Postoje
pretpostavke da je Mikelanđelo prilikom rada na svom remek delu, u
konturama prizora na freskama i skulpturama u Sikstinskoj kapeli
prikazao oblike unutrašnjih organa ljudskog tela kao mozak, ženske
reproduktivne organe, oko. Smatra se da je on bio odličan poznavalac
ljudske anatomije ( slikari tog perioda su morali znati anatomiju
ljudskog tela).
CILJ: Prikaz ove pretpostavke o skrivenim anatomskim obrisima-oblicima
(viđenja istraživača), odnosno argumenti koju iznošeni, a učinjeni kroz
analizu freski u Sitkstinskoj kapeli od strane lekara i biomedicinskih
istraživača.
MATERIJAL I METOD: Pretraživanje interneta korišćenjem upita ,,hidden
anatomy in Sistine chapel’’, skrivena anatomija u Sikstinskoj kapeli, na
portalima za stručnu literaturu (Pubmed, Wiley Online Library), a i
novinarske prikaze na istu temu. O ovome piše između ostalih i Deivis de
Campos, sa Odseka za biologiju i farmaciju, Univerziteta De Santa Cruz
Do Sol (Brazil).
REZULTATI: Na fresci ’’Stvaranje Adama,, uočava se iregularnost u odnosu
na tela drugih likova iz Biblije, u anatomiji grla odnosno vrata kao i
grudi Boga, uočene su konture koje odgovaraju bazi mozga i kičmenoj
moždini. A u ’’plutajućoj,, konturi u kojoj se Bog nalazi zapaženi su
delovi mozga kao mali mozak, optička raskrsnica (hijazma) i hipofiza
(zapažanja američkih neuroanatoma). Deivis de Campos navodi da ’’ mogu
sadržati skrivene simbole ženske anatomije ,,osam ovnovskih lobanja sa
rogovima odgovara konturama uterusa sa Fallopievim tubama. Freska
’’Stvaranje Eve,, prikazuje kako Prva žena drži ruke u obliku slova V,
što simbolizuje rudimentarno pagansko shvatanje žeskog principa (trougao
usmeren naniže vrhom, a ako je naviše simbolizuje falus), a objavljeno u
časopisu Clinical anatomy. Freska o Joni proroku u pozadini spiritello
(dečje mitsko biće) je prikazan sa plaštom koji po obliku može
odgovarati anatomskom dijagramu očne jabučice i optikog živca iza očnog
bulbusa.
ZAKLJUČAK : Može se reći da intrigantno tumačenje lekara istraživača
prikazuje Mikelanđela kroz novu, egzaktnu prizmu anatoma, i upučuje
čitaoca na nove dimenzije freski Sikstinske kapele.
6.
Glumci i depresija : mit ili realnost
Jelena Petrović
DZ “Dr Simo Milošević”-Čukarica, Beograd
Uvod : Gluma je umeće ili veština javnog umetničkog izvođenja različitih
uloga.Vodi poreklo iz najstarijih ljudskih obreda.Pokušava da kroz
umetnički izraz pronađe smisao života,a neretko da prevaziđe i strah od
bolesti i smrti.”Ulaskom” u novi lik, glumac,kao da skida sa sebe teret
i dobija novu šansu da novom ulogom bude nešto drugo. To zahteva puno
unutrašnje snage da se prevaziđu snažne i svakodnevne ljudske drame.
Clj : Želim da ukažem na raširenost poremećaja raspoloženja među
glumcima,koja su često maskirana profesijom koju obavljaju.
Materijal i metode : Rad sa pacijentima glumcima,objavljene
autobiografske knjige o glumcima,kao i pretraživanje interneta o
novinskim člancima.
Rezultati : Depresija je bolest sa hiljadu lica; kao i gluma ( rekli bi
cinici).Predispozicija za depresiju je biološki uslovljena.Pojačana
vulnerabilnost ili smanjena otpornost na stres je obično okidač za
manifestaciju čitavog niza poremećaja: umor, neraspoloženje, nesanica,
prejedanje ili gladovanje, uzimanje alkohola, droga, pušenje, glavobolje
i brojni telesni simptomi bez organske osnove.Čovek je socijalno biće
koje sebe realizuje kroz odnos sa drugima. Celokupan psihosocijalni i
lični razvoj je uslovljen ličnim iskustvima,ne tuđim.To je problem
mnogih glumaca.Oni pokušavaju da neke lične dileme i strahove “odglume”
kroz svoje uloge,ne shvatajući da time ne rešavaju vec odlažu problem.
Glumci ,više nego neke druge profesije,svakodnevno nose maske, tj.uloge.
Erik Bern je to nazvao ego stanja.To svakodnevno “usamljivanje” glumaca
u ulogama,neobično je važno za njihovo samopotvrđivanje.Ali,često se
dešava potpuno emotivno “pražnjenje” i praznina koja vodi u
bespomoćnost. Depresija je “naučena”bespomoćnost. Mnogi glumci se
identifikuju sa “maskama”. Dragan Nikolić je izjavio da “Bežeći od
života u san,nisam ni slutio da će taj san postati deo mog života,toliko
realnog i zastrašujućeg,da uplašen,ponekad pomislim da je to ipak bio
samo san.”Ili “Publika voli gubitnike,što jeste i deo moje
ličnosti”.Kada govore o sebi,glumci obično pričaju o likovima koje su
tumačili,citiraju ih,izbegavaju davanje ličnog pečata u intervjuima,ne
govore mnogo o privatnom životu.Gotovo je pravilo da tokom intervjua
ispred sebe imaju cigaretu ili neko alkoholno piće. Poroci,boemština i
hedonizam su ono čime žele da se javno predstave.Neretko se iza toga
skrivaju ozbiljni poremećaji raspoloženja koje su neke odvele i u
suicid.
Zaključak : Mnogo je zabluda,mitova i neznanja o depresiji, iako se o
njoj mnogo govori i piše.Mnogi misle da je depresija prolazna
slabost,životna greška,nešto što se prevazilazi jakom voljom.
Pravovremeno prepoznavanje depresije je preduslov za njeno uspešno
lečenje.Lečenje depresije je umeće, “ARS MEDICA”.
Ključne reči: depresija, glumci, lečenje.
7.
Crtani filmovi, novi koncept lečenja malignih bolesti kod dece
Mitrović Dragana (1), Ćirić Danijela (2), Miletić Emilio (1) ,
Bogoslović Miloš (3), Miljana Mladenović (4), Milica Jakovljević (5),
Marko Tasić (6)
(1) Zdravstveni centar Knjaževac,
(2) Zdravstveni centar Zaječar,
(3) Dom zdravlja Doljevac
(4) Medicinski faultet-Niš
(5) Klinički centar Niš,
(6) Apotekarska ustanova, Lilly drogerije Niš
Hemoterapija je sistemsko lečenje i kontrola tumora hemijskim materijama
prirodnog ili sintetičkog porekla, koje se još nazivaju antitumorski
lekovi, citotoksični lekovi ili citostatici. Za ovu vrstu terapije
prihvaćen je naziv hemoterapija, jer se ovom metodom lečenja rast
zloćudnih ćelija i tumorskog tkiva kontroliše hemijskim putem.
Citostatici prvenstveno oštećuju ćelije u organizmu koje se brzo dele.
Ćelije raka se dele brže nego normalne ćelije od kojih su nastale, pa se
one prilikom primene citostatika oštećuju u najvećoj meri. U organizmu
postoje i mnoge normalne ćelije koje se po prirodi brže dele, kao što su
ćelije krvi, koštane srži, kože, sluzokože usta, jednjaka, želuca,
creva, seksualnih organa, korena dlaka i sl. Pogađajući i oštećujući
maligne ćelije, citostatici istovremeno uništavaju i neke od ovih
normalnih, zdravih ćelija. Alopecija je jedna od nuspojava hemoterapije.
Pod uticajem citostatika dolazi do atrofije folikula dlaka pa kosa
postaje tanja, krta, lako lomljiva i ispada iz folikula. Nakon okončanja
hemoterapije kosa se obnavlja, što je strogo individualna karakteristika
svakog organizma. Gubitak kose obično je najveći izvor stresa za
bolesnika na hemoterapiji, jer alopecija kod bolesnika izaziva
depresiju, jer značajno ugrožava njegov estetski izgled i predstavlja
prepreku u normalnim međuljudskim odnosima i aktivnostima.
Mnogi poznati i voljeni junaci crtanih filmova obrijali su kosu i tako
pružili podršku deci oboleloj od kancera. Ovaj solidarni projekat zove
se ″Bald Cartoons″ ('Ćelavi crtaći') i delo je Brazilske humanitarne
akcije ,,GRAACC" koja je sa ciljem podizanja svesti javnosti te zemlje o
opasnosti raka odlučila da oraspoloži mališane koji boluju od ove
bolesti tako što su im pustili crtane filmove u kojima su njihovi
omiljeni junaci obrijali kosu, dlaku ili perje s glave u znak podrške.
Iznenađenje, smeh i suze mogli su se videti među okupljenom decom koje
je neko podsetio da su oni baš kao i sva druga deca. Ovo je mali, ali
važan korak ka tolerantnijem društvu i srećnijoj deci – emotivno i
mentalno stanje može predstavljati značajnu pomoć u izlečenju i
oporavku.
Prikazivanjem ovakvih crtanih filmova upućena je poruka deci koja su
ostala bez kose usled hemioterapije – važno je da znaju da nisu sami i
da ne treba da se stide svoje pojave.
Pokretači akcije su uspeli da pojava Garfilda, Snupija, Popaja i ostalih
junaka koji su ponosno i hrabro obrijali kosu uticaticala pozitivno na
samopouzdanje bolesne dece.
Potrebno je upotpuniti protokole za lečenje malignih bolesti kod dece
ovakvim vidom terapije jer crtani filmovi ovakve sadržine pružaju ono
malo koje je potrebno za veliki dečiji osmeh.
8.
Gaudi - odakle potiče ideja za trenkadis?
Danijela Ćirić (1), Dragana Mitrović (2)
(1) Dom zdravlja , ZC Zaječar,
(2) ZC Knjaževac
Grad Barselona koja se smatra prestonicom modernizma, za svoj današnji
status jedne od najpopularnijih turističkih destinacija Evrope , puno
toga duguje Antoniju Gaudiju i njegovim arhitektonskim poduhvatima.
Većina Gaudijevih dela smeštena je u Barseloni. Gaudi je rođen 1852.
godine u gradiću Reus, provincija Taragona u Španiji. Studirao je
arhitekturu u Barseloni, ali je zbog nedostatka novca uporedo radio kao
tehnički crtač i dizajner nameštaja. Diplomirao je u 26 godini, a Eusebi
Guelj, jedan od uvaženih poslodavaca tekstilne industrije u Kataloniji,
postao je njegov glavni klijent i mecena .Na vrhuncu karijere razvio je
originalni i individualni dizajn inspirisan prirodom. U arhitekturu je
preneo forme koje je nalazio u prirodi . Odlika njegovih dela su
valovite fasade , obilje ornamenata, i svakako najprepoznatljivija
trankadis tehnika koju je primenio u svim delima i po kojoj su ona
prepoznatljiva .Tehnika podrazumeva slaganja mozaika od parčića
lomljenih keramičkih pločica i stakla i bila je veoma zastupljena u
katalonskom modernizmu . Nekoliko Gaudijevih dela nalaze se na UNESCO
listi svetske kulturne baštine. To su kuća Casa Mila, Casa Batljo , Park
Guelj , Palata Guelj , Kripta kolonije Guelj , Sagrada Familia , Casa
Vicens . Malo je poznato da je Gaudi paralelno sa gradnjom svojih remek
dela u periodu od 1903-1912 . godine radio u Pshijatrijskoj Klinici San
Boj u kojoj se primenjivala okupaciona terapija. Veliki broj pacijenata
svakodnevno je u okviru radne terapije učestvovao sa Gaudijem u uređenju
bolničkog vrta. Kasnije je utvrđeno da je vrt uređivan paralelno sa
gradnjom njegovih remek dela ili neposredno pre toga. Smatra se da je
tamo pronašao inspiraciju i idejna rešenja za neka svoja dela , a da je
trenkadis , tehnika prisutna u svim njegovim delima nastala kao pokušaj
izlečenja pacijenata , odnosno njihovog ponovnog “ duševog
sastavljanja”. |
|
|
|
